Để quanh năm ấm no, hạnh phúc, vào những ngày đầu năm, lễ tết và xuân mới, dân gian ta cũng như nhiều dân tộc trên thế giới dùng rất nhiều vật để chiêu tài thu lộc, mà thường thấy là những đồng tiền xu, vừa có hình dạng xinh đẹp mừng xuân, vừa có tác dụng bảo an, chữa trị, dẫn dắt vượng khí đến mỗi nhà.
Phong tục của người Việt
Từ xưa, người Việt đã dùng tiền xu trong mọi lĩnh vực từ sinh nhật, mừng thọ, hiếu hỷ đến xây dựng, khánh thành, thăng quan, tiến chức… Khi một đứa bé chào đời, bà đỡ sẽ quấn em với một đồng xu an vía, giúp trẻ ăn ngon, ngủ yên mà không quấy khóc. Khi bé lớn, cha mẹ sẽ đeo cho em một cái yếm hoặc mũ đội đầu bên trên đính một đồng bạc định thân. Và vào mỗi đầu năm mới lại lì xì cho trẻ 2 phong bao đỏ đựng dăm xu lẻ, để trẻ mua sắm những thứ yêu thích. Con cháu cũng mừng tuổi ông bà, cha mẹ bằng một phong bao đỏ chứa 100 đồng bạc cầu mong phụ mẫu sống lâu. Khi một người mất, thân quyến đều bỏ miệng người ấy một nắm gạo cùng ba đồng chinh nhằm sang bên kia thế giới có cơm ăn, tiền tiêu… Dọc đường đưa dâu, bao giờ nhà gái cũng vứt lại phía sau một vài đồng cắc, phát cho ma quỷ không hại con gái phải sống bất hạnh. Với niềm tin ma đói, quỷ khát vào ngày cuối năm thường đến quấy nhiễu, mọi nhà đều treo ở cổng những xâu tiền lớn, thậm chí quăng cả ra đất cho chúng góp nhặt đỡ cơn man dại. Đồng thời để kích thích thêm của cải, tài lộc cũng như mang lại sự hãnh diện, tôn kính cho gia đình, nhiều nhà cũng treo ở nơi cổng chính, phòng khách hay cửa sổ những xâu tiền mới, có mệnh giá lớn bằng đồng, vàng, bạc khi gặp gió lan tỏa cát khí.
 |
Ngày thường đã thế, ngày đầu năm và ngày Tết nhiều nhà càng chú trọng hơn đến việc để sẵn trong túi một số đồng bạc, thậm chí đưa chúng trở thành nghệ thuật, nét đẹp văn hóa trong việc mừng tuổi và trang hoàng nơi ở với niềm tin đây là thời điểm thiên địa giao hòa, may rủi sẽ đến và những đồng xu sẽ giúp họ giải quyết được mọi vấn đề, đúng như ý nghĩa của tiền là vật đa khả thanh toán, cũng như chất liệu của nó bằng kim loại cho sự sắc bén-tiến triển, phú quý và hình tròn với đường nét điêu khắc tinh xảo cho sự viên mãn, đa dạng và những quyền năng vô biên…
Có 2 loại tiền xu được yêu thích trong ngày xuân là tiền có mệnh giá lớn đang được lưu hành và tiền cổ phong thủy (tiền minh chú). Tiền có mệnh giá lớn là các đồng tiên ghi số tiền cao. Còn tiền minh chú là tiền đục lỗ, khắc chữ, khắc hình ngụ ý tốt lành. Đại thể khắc các chữ như Nội an ngoại tĩnh, Khu tà tị ác, Vạn đại vĩnh diệt, Vĩnh bảo khang ninh, Thọ khảo vạn niên… Và khắc các hình bát bảo, tam đa, ngũ tinh, long vân, lý ngư, song lộc hoặc 12 con giáp - thần hộ mệnh từng năm, người tuổi con giáp nào thì đeo tiền con giáp đó cho cả năm may mắn, an lành. Người ta cũng thường xâu 3, 5, 7, 8, 9, 10, 12 đồng xu với nhau trong các dây hồng làm thành các hình tượng tam tài, ngũ phúc, mai hoa, kiếm khí… Trước Tết, mọi nhà đã treo dán các xâu tiền này và vào đêm 30 Tết lấy ra một vài đồng đặt dưới gối cho giấc mộng lành, hoặc đút vô túi áo, cặp sách sang năm diện chơi xuân, an tâm trong người lúc nào cũng rủng rỉnh tiền.
Niềm tin và may mắn
Trên thế giới cách đây 2.600 năm cũng đã có quan niệm tiền xu là biểu tượng của cải và thịnh vượng. Hy Lạp là nơi đầu tiên áp dụng tiền xu trong các sự kiện trọng đại cầu mong quốc thái, dân an. Thí dụ họ đã dựng lên ngôi đền Artemis - 1 trong 7 kỳ quan thế giới cổ đại - bằng việc đào một cái hố, thả một số tiền xu, kè đá bên trên và xây đền. Họ cũng có tục đặt một đồng bạc Obol lên mắt hoặc miệng người khuất để linh hồn được bảo vệ khi xuống địa phủ và trả công cho Charon, lái đò chở vong qua sông Styx đến với các cánh đồng Elysia thiên đường.
Tại Anh, khi một đứa bé sinh ra, người thân liền lấy cuống rốn của bé cho vào túi tiền đem chôn để tương lai em sẽ luôn sung sướng. Họ cũng tắm bé với một khăn bông bọc một đồng bạc. Khi bé lớn thì làm các lá bùa bằng xu bạc đeo ở cổ vừa đem lại sự quý phái vừa xua đuổi tà ma khi các đồng bạc lao xao. Vào lễ Noel và năm mới, nhà nào cũng làm bánh pút-đinh có nhân tiền xu, ai cắn phải thì cả năm giàu có. Ở Hy Lạp, vào đêm giao thừa cũng có tục cho đồng bạc vào bánh đem nướng, rồi cắt ra thưởng thức. Từ 600 năm trước, trong lễ cưới của Anh, trước lúc đưa dâu người cha sẽ lén đặt vào giầy trái của con gái một đồng 6 xu như một lời chúc con có một cuộc sống đủ đầy, sung túc. Tương tự ở Tây Ban Nha, vào ngày cưới cô dâu cũng được bố cho một đồng bạc, mẹ cho một đồng vàng, đút vào 2 chiếc giầy cưới, nhờ thế không bao giờ thiếu thốn.
Giữa thế kỷ 20, Hoa Kỳ mới dùng tiền xu như một vật may mắn bỏ túi, một trong đó là đồng bạc Nữ thần Tự do với đôi cánh trên đầu, mệnh giá 1 hào. Đồng xu này được đúc năm 1936, hàm lượng 90% là bạc, 10% đồng, đường kính gần 1,8cm; mặt phải khắc họa nữ thần Tự do đội một chiếc mũ Phrygia biểu tượng của tự do và giải phóng cùng đôi cánh trắng cho tư tưởng bay bổng. Một đồng tiền quen thuộc nữa là đồng 5 xu hình đầu người Anh điêng bằng hợp kim đồng-niken, ra đời từ năm 1913. Mặt trước miêu tả chân dung của các vị tù trưởng 2 bộ tộc Lakota Sioux và Cheyene, những cư dân đầu tiên của châu Mỹ. Mặt sau là hình ảnh con bò rừng dũng mãnh.
Ở châu Á, hiện giờ vẫn có các nước dùng tiền xu giao dịch và làm linh vật. Chẳng hạn ở Nhật có đồng 5 yen với hình bông lúa mọc trên nước và ở giữa là một bánh răng mang lại sự thịnh vượng của cả nông, lâm ngư và công nghiệp. Điều đặc biệt, từ “5 yen” phát âm nghe như từ “cực hên” hoặc “cơ duyên”, do đó càng được xem trọng. Đi đền chùa, người dân thường cúng tiền này cầu mong có sự linh ứng, tìm được bạn đời, sự nghiệp. Khi nhận tháng lương đầu tiên, họ luôn bỏ đồng 5 yen vào ví, cho túi luôn đầy tiền. Ở Singapore có đồng 1 đô la với hình bát quái và bông hoa năm cánh tượng trưng cho sự an lành, ổn định và phát triển. Ở Lào có đồng 15.000 kip cá la hán có ý giàu có như nước, tĩnh tâm và an lạc.
Còn khá nhiều đồng xu may mắn nữa như đồng 1 xu Bermuda in hình chú lợn vui vẻ, cho sức khỏe, sự sinh sản và trù phú; đồng 1 toea Papua New Guinea hình chú bướm cho niềm vui, tự do; đồng 25 ore Đan Mạch hình trái tim cho tình yêu, tuổi trẻ; đồng xu Escudo đảo Cape Verde hình con rùa cho tuổi thọ, sự kiên trì; đồng xu Swaziland hình chú voi cho trí khôn, lòng trung thành...
