Câu hỏi lớn được đưa ra từ khi có đàm phán TPP là liệu Trung Quốc có tham gia hay không? Cách đây 1 năm, việc Trung Quốc gia nhập đàm phán TPP là điều không ai nghĩ tới. Nhưng nay, Bộ Thương mại Trung Quốc bất ngờ tuyên bố nước này cũng lưu ý tới việc tham gia TPP "dựa trên sự bình đẳng và lợi ích chung"...
Yếu tố Nhật Bản
 |
Việc Trung Quốc bỗng dưng xem xét lại khả năng tham gia TPP được cho là do quyết định của Nhật Bản. Bởi ngay sau khi Nhật chính thức tham gia đàm phán TPP, một cuộc thảo luận về phản ứng của Bắc Kinh trước động thái của Nhật Bản đã diễn ra tại Trung Quốc.
Trước đó không lâu, quan điểm của Trung Quốc về TPP tập trung nhiều vào Hoa Kỳ. Đầu năm 2013, Nhân dân nhật báo của Trung Quốc còn miêu tả TPP như một vòng luẩn quẩn, trì trệ và chuẩn bị "bế tắc dài hạn" dưới vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ. Nhưng việc Nhật Bản có tên trong TPP từ tháng 4-2013 đã xóa mờ suy nghĩ về sự bế tắc ở TPP.
Ở Trung Quốc, có ba luồng phản ứng rõ rệt về việc Nhật Bản gia nhập đàm phán TPP. Một nhóm cáo buộc TPP là chính sách "ngăn chặn" của Hoa Kỳ nhắm vào Trung Quốc và nay còn có thêm sự cộng sức của Nhật Bản. Một nhóm khác tiếp tục nhấn mạnh vai trò quan trọng của ASEAN và nâng Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) như một thiết chế hàng đầu khu vực trong giải quyết thương mại. Nhóm thứ ba đánh giá lại việc Trung Quốc có nên tham gia đàm phán TPP hay không.
Trên thực tế, những phản ứng này không mâu thuẫn với nhau và được thể hiện cụ thể trong các hoạt động của lãnh đạo Trung Quốc. Trung Quốc coi việc Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe quyết định gia nhập đàm phán TPP và thăm các nước ASEAN chính là nỗ lực của Nhật Bản cùng Hoa Kỳ kìm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Nhiều nhà bình luận ở Trung Quốc còn cho rằng, việc Nhật Bản trì hoãn trong đàm phán Hiệp định Tự do Thương mại Trung - Hàn - Nhật, ưu tiên TPP hơn là để phản đối vị thế kinh tế tăng lên của Trung Quốc ở khu vực. Nhật Bản và Hoa Kỳ được coi như những người ủng hộ việc "giữ nguyên hiện trạng" ở khu vực và tìm cách ngăn chặn lợi ích kinh tế Trung Quốc.
Chỉ trong năm 2013, cả Chủ tịch Tập Cận Bình và Thủ tướng Lý Khắc Cường đều công du Đông Nam Á. Đây được cho là một động thái bất thường, ngầm cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của khu vực này trong cách tiếp cận của Bắc Kinh với quốc tế: Hướng tới thúc đẩy và củng cố thêm vai trò của ASEAN và APEC, để giảm bớt tầm ảnh hưởng của Hoa Kỳ và Nhật Bản.
Có thể điều này cũng liên quan với việc nâng cấp Hiệp định Tự do Thương mại Trung Quốc - ASEAN. Như lời ông Lý Khắc Cường khẳng định về "thập kỷ kim cương mới" - thập kỷ tăng trưởng như vũ bão thương mại song phương Trung Quốc - ASEAN.
Giấc mơ chiến lược
Vẫn trong tính toán của mình, trong phát biểu tại Hội nghị cấp cao APEC lần thứ 21 ở Bali vào tháng 10-2013, Chủ tịch Tập Cận Bình kêu gọi thiết lập các thỏa thuận thương mại mang tính "mở và bao trùm", trong đó APEC là nòng cốt. Việc này được cho là đã phản ánh sự thay đổi đáng kể trong tính toán của Trung Quốc, nước trước đây vẫn đề cao vai trò của ASEAN+3. Nhưng việc Nhật Bản quan tâm hơn đến TPP khiến Bắc Kinh muốn dùng APEC để trung lập hóa ảnh hưởng của Hoa Kỳ và Nhật Bản.
Tuy nhiên, trong khi vừa chê trách Hoa Kỳ và Nhật thực hiện chính sách "ngăn chặn", vừa đẩy mạnh quan hệ thân thiết với ASEAN, đề cao APEC, Bắc Kinh cũng không còn thờ ơ với việc gia nhập TPP. Những người ủng hộ cải cách ở Trung Quốc coi việc tham gia TPP như một đòn bẩy mới đưa nước này tiến xa hơn trên con đường cải cách kinh tế và mở cửa lĩnh vực nội địa để nâng cao cạnh tranh.
Cựu Thứ trưởng Thương mại Wei Jianguo đã nhận định rằng, "với vai trò là thành viên APEC, Trung Quốc không nên nhìn TPP chỉ như giấc mơ chiến lược của Hoa Kỳ, mà nó cũng là giấc mơ chiến lược của Trung Quốc".
Đàm phán TPP được coi như một phương tiện thúc đẩy cải cách nội địa nhanh hơn, cũng giống như việc những nhà cải cách Trung Quốc trước đây từng tận dụng các tiêu chuẩn đàm phán gia nhập WTO năm 2001 là giải pháp thúc đẩy tự do hóa nội địa.
Sân chơi thương mại ở khu vực đang thay đổi nhanh chóng. Việc Trung Quốc tham gia cuộc chơi như thế nào sẽ tác động tới cục diện thương mại khu vực và thể hiện sức mạnh của nền thương mại nội địa Trung Quốc. Bất kỳ thái độ nào của Trung Quốc với TPP đều sẽ tác động mạnh tới sân chơi thương mại ở Đông Nam Á.
