Một cuộc điều tra chung của BBC Panorama và BBC tiếng Ả Rập, cho thấy vũ khí hóa học có vai trò rất quan trọng trong cuộc chiến giữa quân đội của chính phủ Assad với các lực lượng chiến binh nổi dậy.
Ít nhất 106 vụ tấn công
BBC đã xác định có đủ bằng chứng để tin rằng ít nhất 106 vụ tấn công hóa học đã diễn ra tại Syria kể từ tháng 9-2013, khi Tổng thống Syria ký Công ước Vũ khí Hóa học Quốc tế (CWC) và đồng ý hủy kho dự trữ vũ khí hóa học của nước này. Syria đã phê chuẩn CWC 1 tháng sau khi vụ tấn công vũ khí hóa học vào một số vùng ngoại ô của thủ đô Damascus, liên quan đến tác nhân thần kinh Sarin và khiến hàng trăm người chết. Những hình ảnh khủng khiếp của nạn nhân co giật trong đau đớn đã gây sốc cho thế giới. Các nước phương Tây cho rằng chỉ có chính phủ mới đủ sức mở cuộc tấn công như vậy, nhưng ông Assad đã đổ lỗi cho phe đối lập.
Sau đó, ông Assad tiếp tục phủ nhận lực lượng của ông đã từng sử dụng vũ khí hóa học. Trong một cuộc phỏng vấn độc quyền với @skaigr, Tổng thống Syria Bashar Assad đã phủ nhận cáo buộc sử dụng vũ khí hóa học. “Chúng tôi không có kho vũ khí hóa học kể từ khi chúng tôi từ bỏ vào năm 2013. Tổ chức Cấm vũ khí hóa học (OPCW) đã điều tra về điều này, và rõ ràng chúng tôi không có chúng” - ông nói hồi đầu năm nay.
Hoa Kỳ, lúc đó dưới thời Tổng thống Barack Obama, đã đe dọa hành động quân sự để trả đũa, nhưng đã rút lại sau khi đồng minh quan trọng của ông Assad là Nga thuyết phục Assad đồng ý loại bỏ kho vũ khí hóa học của Syria. Mặc dù OPCW và Liên hiệp quốc (LHQ) đã phá hủy tất cả 1.300 tấn hóa chất chính phủ Syria tuyên bố, các cuộc tấn công vũ khí hóa học trong nước vẫn tiếp diễn.
“Một quả bom thùng hoặc một tên lửa giết người ngay lập tức không khiến họ cảm thấy đau đớn như cái chết của hóa chất. Đó là cái chết chậm chạp, như một người nào đó bị chết đuối, bị tước đoạt ôxy. Thật kinh khủng” - Abu Jaafar, người sống trong một khu vực đối lập của thành phố Aleppo cho đến khi nó rơi vào lực lượng chính phủ vào năm 2016, cho biết.
Chữa trị cho một cậu bé là nạn nhân của tấn công hóa học ở Syria. Điều tra của BBC
OPCW, cơ quan toàn cầu giám sát việc thực hiện Công ước Vũ khí Hóa học, cho biết vũ khí hóa học là một loại vũ khí sử dụng hóa chất để gây tử vong, hoặc gây hại có chủ đích thông qua các tính chất độc hại của nó. Việc sử dụng vũ khí hóa học bị cấm theo luật nhân đạo quốc tế, bất kể đối tượng là mục tiêu quân sự hợp lệ, vì tác hại lớn của nó đến môi trường thiên nhiên và được thiết kế để gây thương tích và đau khổ không cần thiết.
Kể từ năm 2014, Nhiệm vụ Tìm kiếm thực tế (FFM) của OPCW ở Syria và Cơ chế Điều tra chung của OPCW-LHQ (JIM), đã điều tra các cáo buộc về việc sử dụng hóa chất độc hại cho mục đích thù địch ở Syria. Họ đã xác định rằng 37 sự cố có liên quan hoặc có khả năng liên quan đến việc sử dụng hóa chất làm vũ khí từ tháng 9-2013 đến tháng 4-2018. Ủy ban Điều tra quốc tế độc lập của Hội đồng Nhân quyền LHQ (COI) về Syria và các cơ quan liên kết khác của LHQ đã kết luận có cơ sở để tin rằng vũ khí hóa học đã được sử dụng trong 18 trường hợp khác.
Panorama và BBC Arabic đã kiểm tra 164 báo cáo về các vụ tấn công hóa học được cho đã xảy ra kể từ khi Syria đăng ký CWC hơn 5 năm trước (từ tháng 9-2013 trở đi). Các báo cáo đến từ nhiều nguồn khác nhau được coi là “vô tư” và không tham gia cuộc chiến. Chúng bao gồm các cơ quan quốc tế, các nhóm nhân quyền, các tổ chức y tế và các đơn vị nghiên cứu. Cùng với các cuộc điều tra do LHQ và OPCW thực hiện, các nhà nghiên cứu của BBC - với sự giúp đỡ của một số nhà phân tích độc lập - đã xem xét dữ liệu nguồn mở có sẵn của mỗi cuộc tấn công được báo cáo, bao gồm cả lời khai nạn nhân và nhân chứng, hình ảnh và video.
Nhóm nghiên cứu của BBC xác định rằng có bằng chứng đáng tin cậy để tin rằng vũ khí hóa học đã được sử dụng 106 lần trong số 164 vụ tấn công đó. Trong khi chỉ có một vài trong số các cuộc tấn công này được báo chí đưa tin, dữ liệu cho thấy một mô hình sử dụng vũ khí hóa học lặp đi lặp lại và bền vững.
“Việc sử dụng vũ khí hóa học đã mang lại một số kết quả cho lực lượng chính phủ và họ tin là đáng để mạo hiểm, vũ khí hóa học sau đó đã được chứng minh có giá trị để mạo hiểm vì họ liên tục sử dụng chúng” - Julian Tangaere, cựu lãnh đạo của phái đoàn OPCW tới Syria, nói. Trong khi đó, Karen Pierce, đại diện thường trực của LHQ ở New York, mô tả việc sử dụng vũ khí hóa học ở Syria là “thấp hèn”. “Không chỉ vì những hiệu ứng thực sự khủng khiếp, mà còn vì chúng là vũ khí bị cấm, bị cấm sử dụng gần 100 năm nay” - bà Karen nói.
Số lượng các vụ tấn công được báo cáo cao nhất xảy ra ở tỉnh Idlib ở phía Tây Bắc. Cũng có nhiều sự cố ở các tỉnh lân cận Hama và Aleppo, và ở vùng Đông Ghouta gần Damascus, theo số liệu của BBC. Tất cả những khu vực này đều là pháo đài của phe đối lập vào những thời điểm khác nhau trong chiến tranh. Các địa điểm bị thương vong nhiều nhất gồm Kafr Zita ở tỉnh Hama và Douma ở miền Đông Ghouta. Cả 2 thị trấn đã chứng kiến những trận chiến giữa các chiến binh đối lập và lực lượng chính phủ.
Theo các báo cáo, vụ việc đơn lẻ chết chóc nhất đã diễn ra tại thị trấn Khan Sheikhoun, tỉnh Idlib, ngày 4-4-2017. Cơ quan y tế đối lập cho biết hơn 80 người đã chết ngày hôm đó. Mặc dù vũ khí hóa học là chết người, các chuyên gia nhân quyền LHQ lưu ý rằng hầu hết sự cố trong đó dân thường bị giết và bị thương có liên quan đến việc sử dụng vũ khí thông thường bất hợp pháp, chẳng hạn như vũ khí cụm và vũ khí nổ trong khu dân cư.
(Còn tiếp)
(Còn tiếp)
