Giá dầu đã chạm mức cao nhất mọi thời đại 143,68USD/thùng vào tháng 7-2008, sau khi tăng vọt 25% trong 3 tháng. 8 năm sau, giá dầu lại rơi xuống mức đáy khi xấp xỉ 30USD/thùng, khiến nhiều nước xuất khẩu dầu rơi vào khủng hoảng.
Ngược quy luật cung cầu
Giải thích về cơn “điên loạn” của giá dầu năm 2008. Hầu hết nguồn tin đều đổ lỗi cho nhu cầu tăng cao từ Trung Quốc và Ấn Độ, kết hợp với nguồn cung giảm từ các mỏ dầu của Nigeria và Iraq. Tuy nhiên, thực tế nhu cầu toàn cầu trong năm 2008 đã giảm mạnh do suy thoái kinh tế, trong khi nguồn cung toàn cầu tăng.
Giải thích về cơn “điên loạn” của giá dầu năm 2008. Hầu hết nguồn tin đều đổ lỗi cho nhu cầu tăng cao từ Trung Quốc và Ấn Độ, kết hợp với nguồn cung giảm từ các mỏ dầu của Nigeria và Iraq. Tuy nhiên, thực tế nhu cầu toàn cầu trong năm 2008 đã giảm mạnh do suy thoái kinh tế, trong khi nguồn cung toàn cầu tăng.
Cụ thể, tiêu thụ dầu giảm từ 86,66 triệu thùng/ngày trong quý IV-2007 xuống 85,73 triệu thùng/ngày trong quý đầu năm 2008. Đồng thời, nguồn cung tăng từ 85,49 triệu thùng lên 86,17 triệu thùng/ngày trong cùng kỳ. Như vậy, nếu đúng theo luật cung cầu, giá dầu phải giảm mạnh. Tuy nhiên, giá dầu khi đó đã tăng gần 25%, từ 87,79USD lên 110,21USD/thùng trong cùng kỳ. Kể từ năm 2001, giá dầu đã tăng 400%.
| Kể từ khi trở thành nhiên liệu chính của thế giới cách đây gần 2 thế kỷ, dầu mỏ đã đóng vai trò quan trọng trong việc định hình các sự kiện trên thế giới, châm ngòi cho các biện pháp cấm vận thương mại và các cuộc chiến tranh thuộc địa, hình thành cũng như phá vỡ các liên minh chính trị và luôn mang lại một sự biện minh, thực sự hay ảo tưởng, cho các cuộc xung đột quốc tế. |
Cơ quan Quản lý thông tin năng lượng Hoa Kỳ đã gán một phần trách nhiệm cho việc tăng giá dầu lên sự biến động chính trị ở Venezuela và Nigeria, cùng tình trạng gia tăng nhu cầu từ Trung Quốc. Cơ quan này cũng đặt câu hỏi liệu một dòng tiền đầu tư vào thị trường hàng hóa có thể có ảnh hưởng đến giá cả?
Theo đó, có thể các nhà đầu tư đã rời khỏi thị trường bất động sản và chứng khoán giảm để chuyển tiền sang dầu tương lai. Sự tăng gia tăng đột biến này đã đẩy giá dầu lên cao? Bong bóng tài sản này sớm lan sang các mặt hàng khác. Các quỹ đầu tư làm giảm giá lúa mì, vàng và các thị trường kỳ hạn khác có liên quan. Nó tăng vọt giá lương thực trên toàn thế giới. Điều đó đã tạo ra nạn đói và thực phẩm ở các nước đang phát triển.
Chạm đáy 12 năm
Chạm đáy 12 năm
Sau khi lên đến đỉnh điểm vào tháng 7-2008, giá dầu bất ngờ rơi thẳng xuống mức 40USD/thùng chỉ vài tháng sau đó, rồi lại leo lên mức trên 100USD/thùng vào năm 2011. Giá dầu tiếp tục duy trì ở mức cao với hơn 125USD/thùng vào năm 2012 và vẫn ở mức trên trên 100USD/thùng cho đến tháng 9-2014. Nhưng sang năm 2015, giá dầu bắt đầu lao dốc không phanh và chạm mức đáy dưới 30USD/thùng vào tháng 1-2016.
Cụ thể, ngày 11-1-2016, giá dầu thô ngọt nhẹ chốt dưới mức 30USD/thùng lần đầu tiên trong 12 năm, xuống mức 29,42USD/thùng trên sàn giao dịch New York, thấp nhất kể từ tháng 11-2003. Dầu Brent còn 28,94USD/thùng trên sàn ICE Futures Europe, đánh dấu mức giá thấp nhất kể từ tháng 2-2004. Gene McGillian, một nhà phân tích của Tradition Energy, khi đó cho biết: “Với nền kinh tế toàn cầu, chúng ta có thể đang trong một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng dẫn đến thiếu nhu cầu về năng lượng”.
Dầu mỏ châm ngòi cho các biện pháp cấm vận thương mại và các cuộc chiến tranh thuộc địa. Có nhiều lý giải được đưa ra. Đầu tiên, người ta cho rằng do việc khai thác dầu đá phiến giúp sản lượng dầu của Hoa Kỳ và Canada cộng lại tăng gần gấp đôi so với năm 2008. Đây là kết quả những cải tiến đáng kể trong công nghệ fracking khai thác khí thiên nhiên từ đá phiến.
Sự gia tăng ổn định trong sản lượng bổ sung, chủ yếu là từ Bắc Dakota, Tây Texas, Oklahoma và Alberta, đã dẫn đến sự sụt giảm nhu cầu nhập khẩu dầu của Hoa Kỳ, làm gia tăng lượng lớn dầu dự trữ trên toàn thế giới. Trong khi đó, cơn hỗn loạn thị trường chứng khoán Trung Quốc 2015-2016 đã làm chậm lại sự tăng trưởng của nền kinh tế thứ nhì thế giới, hạn chế nhu cầu dầu và các mặt hàng công nghiệp khác.
Thứ hai, bất chấp các đối thủ địa chính trị lâu đời - đặc biệt là khối GCC (Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh) so với Iran và Venezuela - các nhà sản xuất ở thị trường mới nổi trong và ngoài OPEC vẫn giữ sản lượng đầu ra cho đến mùa thu năm 2014, khi Saudi Arabia cổ vũ OPEC sản xuất cao hơn để đẩy mức giá thấp hơn nhằm làm xói mòn lợi nhuận của sản xuất dầu đá phiến chi phí cao.
Người ta cho rằng chiến tranh giữa Saudi và Iran đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định của Saudi nhằm khởi động cuộc chiến giá cả. Một số chuyên gia kinh tế địa chính trị lại cho rằng sự cạnh tranh giữa Saudi - Qatar đã phá vỡ sự hợp nhất của các nhà sản xuất nhiên liệu hóa thạch.
Thứ ba, do các nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu. Tại Hội nghị về Biến đổi khí hậu của Liên hiệp quốc tại Paris, các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ và châu Âu, các nhà lãnh đạo tư tưởng học thuật đã chủ động đưa ra những cách thức mới để thúc đẩy quản lý vốn tư nhân và đầu tư “xanh” hơn, nhằm thuyết phục và khuyến khích năng lượng tái tạo và các đặc tính đầu tư carbon thấp, thuận lợi hơn cho tăng trưởng dài hạn.
Khủng hoảng ở các nước dầu mỏ
Khủng hoảng ở các nước dầu mỏ
Tổng thống Venezuela Hugo Chávez khi đó xem ngân sách dầu mỏ như một "con heo đất", dùng để tài trợ cho các chính sách dân túy của mình. Chính sách xã hội của ông dẫn đến việc chi tiêu quá mức, gây ra tình trạng thiếu hụt ở Venezuela, cho phép tỷ lệ lạm phát tăng lên một trong những mức cao nhất thế giới.
Theo Cannon, thu nhập của nhà nước từ doanh thu từ dầu tăng từ 51% tổng thu nhập năm 2000 lên 56% năm 2006, xuất khẩu dầu tăng từ 77% năm 1997 lên 89% năm 2006. Tuy vậy, sự phụ thuộc vào việc bán xăng dầu đang là vấn đề chính mà chính phủ Chávez phải đối mặt. Đến năm 2008, tất cả ngành xuất khẩu khác của Venezuela đều bị sụp đổ, trừ dầu mỏ, vì vậy nước này càng phụ thuộc hơn vào dầu.
Năm 2012, Ngân hàng Thế giới (WB) giải thích nền kinh tế Venezuela cực kỳ dễ bị tổn thương với những thay đổi về giá dầu kể từ năm 2012, do 96% xuất khẩu của cả nước và gần 50% doanh thu tài chính dựa vào sản xuất dầu. Khi giá dầu giảm trong năm 2015, một cuộc khủng hoảng đã diễn ra, thêm vào sự quản lý kém của chính phủ. Tính đến năm 2018, Venezuela vẫn chưa phục hồi từ sự mất mát sản xuất dầu.
Ngay sau cái chết của Hugo Chávez, lãnh đạo Cuba Castro đã tìm kiếm một nhà hảo tâm mới vì dầu được vận chuyển từ Venezuela đến Cuba bắt đầu chậm lại. Với Cuba cần sự hỗ trợ mới, quan hệ giữa Hoa Kỳ và Cuba bắt đầu được tái lập vào năm 2014 trong một quá trình gọi là “tan băng Hoa Kỳ - Cuba”. Tuy nhiên trong năm 2016, Cuba vẫn dựa vào sự hỗ trợ về dầu và kinh tế của Venezuela. Với nền kinh tế Cuba chậm lại do cuộc khủng hoảng của Venezuela, nhiều người Cuba lo sợ rằng đất nước của họ sẽ sớm trở lại có những tháng ngày khinh khủng tương tự như thời kỳ đặc biệt, xảy ra sau sự tan rã của Liên Xô trước đây.
Sự lao dốc của giá dầu cũng ảnh hưởng mạnh đến Nga, nước ngoài OPEC có kim ngạch xuất khẩu dầu mỏ lớn nhất. Hiện dầu mỏ và khí đốt chiếm 2/3 tổng xuất khẩu của Nga, đóng góp một nửa ngân sách chính phủ - công cụ quyền lực chủ chốt của Tổng thống Putin. Giá dầu thấp có thể sẽ đẩy Nga rơi vào suy thoái, với những tác động chính trị trong nước và quốc tế bất lợi cho ông Putin. Ngân sách của chính phủ Nga được dựa trên giá dầu 100USD/thùng. Giá dầu giảm xuống dưới 90USD/thùng sẽ tạo ra khó khăn lớn.
(còn tiếp)
(còn tiếp)
