Theo dự báo của Hiệp hội Chế biến - Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), kim ngạch xuất khẩu thủy sản năm 2014 phấn đấu đạt 7 tỷ USD; trong đó riêng mặt hàng tôm 3,5 tỷ USD, chiếm 50% về giá trị. Có thể nói, con tôm đang trở thành sản phẩm xuất khẩu chủ lực của ngành thủy sản, thế nhưng điều nghịch lý là hàng loạt hộ nuôi tôm luôn phập phồng nỗi lo thua lỗ bởi dịch bệnh tràn lan và giá cả lên xuống thất thường.
Nuôi tôm như đánh bạc
Dọc các tỉnh ven biển ĐBSCL như Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau… phát triển mạnh nghề nuôi tôm xuất khẩu. Hiện tại giá tôm nguyên liệu đang nhích lên nhưng nhiều hộ không còn tôm để bán. Ông Võ Hoàng Vũ, ở xã Bình Thới, huyện Bình Đại (Bến Tre) cho biết: “Tháng rồi vào thời điểm thu hoạch rộ giá tôm xuống thấp, nay giá tăng nhưng hết tôm nên người nuôi chẳng được gì.
Đúng là nuôi tôm bây giờ giống như đánh bạc với thị trường mà ở đó nông dân luôn thua cuộc bởi thiếu sự gắn kết với DN trong khâu tiêu thụ”. Đưa chúng tôi đi thăm cánh đồng tôm rộng bạt ngàn với gần 3.000ha, ông Võ Văn Chồi, Chủ tịch UBND xã Ngọc Tố, huyện Mỹ Xuyên (Sóc Trăng) bộc bạch: “Con tôm là kinh tế chính của xã. Do đó năm nào tôm trúng mùa trúng giá nhà tường mọc lên tới tấp, còn ngược lại thất mùa sẽ đẩy nông dân vào cảnh nợ nần”.
Nhiều năm qua vùng Sóc Trăng cũng như những nơi khác đều nuôi tôm sú. Tuy nhiên, 3 năm liền (2010-2012) dịch bệnh ập tới trên diện rộng làm tôm chết tràn lan, có hộ thả 2-3 đợt tôm vẫn chết gây thiệt hại nặng nề. Nông dân ào ạt chuyển sang nuôi tôm thẻ chân trắng và năm 2013 được giá cao (150.000- 220.000 đồng/kg) giúp nhiều hộ trúng đậm.
Cứ ngỡ tôm thẻ chân trắng lên đời nên vụ nuôi 2014 diện tích tôm thẻ tăng chóng mặt ở khắp các địa phương ven biển ĐBSCL, thậm chí những vùng nước ngọt quanh năm như An Giang, Đồng Tháp… nông dân đào ao, khoan giếng để nuôi tôm thẻ chân trắng. Tại Bến Tre, ông Lê Vũ Minh, Chủ tịch UBND xã Thạnh Phước, huyện Bình Đại, cho biết: “Vụ rồi tôm thẻ chiếm khoảng 60% diện tích nuôi công nghiệp, năm nay tăng vọt lên hơn 90%”.
Chuyện nông dân mở rộng nuôi tôm thẻ chân trắng quá nhiều do tự phát, chạy theo thị trường. Như trước đây, tôm thẻ chân trắng hút hàng, giá cao do thương lái Trung Quốc ồ ạt sang mua nguyên liệu, cộng với nhiều nước châu Á bị dịch bệnh khiến sản lượng giảm mạnh. Nay các nước đã khôi phục dần vùng nuôi tôm, trong khi thương lái Trung Quốc hạn chế mua nguyên liệu, từ đó khiến tôm thẻ chân trắng giảm giá. Đây cũng là bài học cho những nông dân nuôi tôm theo kiểu… tự bơi.
Nhiều hệ lụy
Điều lo ngại hiện nay là không chỉ diện tích nuôi tôm sú được chuyển sang nuôi tôm thẻ chân trắng, nhiều nơi nông dân phá bỏ đất trồng mía, trồng dừa, hoa màu, các loại thủy sản khác… để đào ao nuôi tôm thẻ. Ông Phạm Hồng Văn, Phó Chủ tịch UBND huyện Cù Lao Dung (Sóc Trăng), thừa nhận: “Cù Lao Dung được mệnh danh là cù lao mía với diện tích hơn 8.200ha, nay người dân đua nhau phá bỏ ruộng mía bởi giá quá thấp để chuyển sang nuôi tôm thẻ chân trắng. Dù là địa phương mới nuôi tôm nhưng diện tích đến nay tăng lên 1.400ha”.
Vấn đề lo lắng hiện nay là việc bùng nổ tôm thẻ đang bộc lộ nhiều bất cập. Thực tế ở nhiều nơi như Sóc Trăng, Bến Tre, Trà Vinh… cho thấy do diện tích tôm thẻ chân trắng phát triển quá nhanh nên ngành chức năng không đầu tư kịp về thủy lợi. Thế là người dân tự làm thủy lợi để nuôi theo kiểu chắp vá. Tuy nhiên, khi hệ thống thủy lợi không đảm bảo sẽ là mối nguy hại sau này bởi tôm thẻ chân trắng rất dễ phát sinh dịch bệnh và lây lan dữ dội. Ngoài ra nguồn điện cũng không đủ đáp ứng cho mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng mở rộng quá nhiều.
Ông Võ Hồng Ngoãn, người được mệnh danh là “Vua tôm” ở Bạc Liêu, cảnh báo: “Nhiều hộ ùn ùn nuôi tôm thẻ chân trắng trong điều kiện con giống, hệ thống thủy lợi, điện chưa hoàn thiện, kỹ thuật chưa vững... sẽ rất nguy hiểm. Ngoài ra, chi phí đầu tư cho tôm thẻ cao gấp 3-4 lần tôm sú, nếu thất bại hậu quả sẽ khó lường”. Những ngày qua đã có một số hộ thất bại do dịch bệnh, cộng giá bán đợt rồi ở mức thấp dẫn tới thua lỗ và đổ nợ. Ông Phạm Văn Hải, ở xã Mỹ Long Nam, huyện Cầu Ngang (Trà Vinh) chua chát: “Bây giờ nông dân không biết nên nuôi tôm thẻ chân trắng hay quay về với tôm sú. Tất cả đều bấp bênh như nhau bởi nông dân tự mò mẫm làm, trong khi DN và ngành chức năng không bao tiêu đầu ra”.
Gấp rút trợ lực người nuôi
Khó có thể chấp nhận được khi xuất khẩu tôm đang đóng vai trò chính trong ngành thủy sản, nhưng người nuôi tôm luôn đối mặt với rủi ro, thua lỗ luôn ập đến bất cứ lúc nào. Vì thế trợ lực cho người nuôi vượt qua khó khăn hướng tới phát triển bền vững là vấn đề cấp bách đặt ra. Trong đó, vốn rất quan trọng. Mới đây, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 540/QĐ-TTg về chính sách tín dụng đối với người nuôi tôm và cá tra.
Theo đó, người nuôi được cơ cấu lại nợ tối đa 36 tháng, không thu lãi quá hạn, lãi phạt, đồng thời được xem xét cho vay mới để khôi phục sản xuất. Ông Võ Văn Chồi nhìn nhận chính sách tín dụng lần này tạo ra luồng gió mới cho người nuôi tôm an tâm sản xuất. Tuy nhiên, về lâu dài cần đầu tư mạnh hơn cho nghề nuôi tôm về thủy lợi, con giống, quy hoạch lại vùng nuôi hợp lý… Đặc biệt nên triển khai mô hình nuôi tôm có sự liên kết giữa nông dân và DN, nhằm đảm bảo đầu ra.
 |
Thu hoạch tôm thẻ chân trắng ở Sóc Trăng. Ảnh: H.Lợi |
Theo ông Dương Tiến Dũng, Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Cà Mau, vấn đề quan trọng là tăng cường trợ lực cho nông dân và DN về nuôi trồng lẫn xuất khẩu. Trong đó hỗ trợ nông dân về vốn, kỹ thuật, tư vấn thời vụ nuôi hợp lý nhằm tránh tình trạng tới mùa rớt giá như những năm qua. Bộ NN-PTNT cho biết, tới đây sẽ điều chỉnh cơ cấu vốn đầu tư cho phát triển thủy sản.
Theo đó, giai đoạn 2016-2020 tỷ trọng đầu tư cho lĩnh vực thủy sản sẽ tăng lên hơn 10% trong tổng vốn đầu tư toàn ngành nông nghiệp so với 7% giai đoạn 2011-2015. Bên cạnh đó, tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích các thành phần kinh tế đầu tư vào thủy sản. Đến năm 2020 sẽ ổn định sản lượng tôm nuôi khoảng 700.000 tấn. Phát triển vùng nuôi tôm theo hướng công nghiệp, tập trung sử dụng công nghệ cao, nuôi theo tiêu chuẩn VietGAP, Global GAP… đẩy mạnh liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị sản phẩm từ ao nuôi đến bàn ăn, đảm bảo việc truy suất nguồn gốc…
Bên cạnh đó, gấp rút tổ chức sản xuất theo hướng liên kết các khâu trong chuỗi giá trị. Xây dựng mô hình hợp tác chặt chẽ giữa người nuôi với DN cung ứng thức ăn, thuốc, chế phẩm sinh học và doanh nghiệp tiêu thụ, chế biến, xuất khẩu; thông qua sự hỗ trợ của ngành chức năng và ngân hàng.
