Nông dân tự bơi-đổ nợ (K3): Cá tra mất thế độc quyền

Chiếm hơn 80% thị phần trên thế giới, cá tra được xem là sản phẩm độc quyền của Việt Nam trên thương trường quốc tế. Song đáng buồn là nghề nuôi và xuất khẩu cá tra ngày càng đi vào ngõ cụt, bởi giá cá bấp bênh, càng sản xuất càng thua lỗ.

Nông dân thua trắng

Giá cá tra nguyên liệu tại các tỉnh ĐBSCL đang dao động ở mức thấp 21.000-23.000 đồng/kg khiến người nuôi lỗ 1.000-2.000 đồng/kg cá sau khi trừ chi phí. Ông Nguyễn Khắc Phục, phường An Lộc, thị xã Hồng Ngự (Đồng Tháp) chua chát: “Sau thời gian dài giá giảm, đầu tháng 4 cá tra tăng lên 27.000 đồng/kg đảm bảo cho người nuôi lãi khoảng 3.000 đồng/kg nên ai cũng chạy vay tiền đầu tư nuôi cá trở lại.

Nào ngờ giá cá giảm mạnh”. Cùng lo lắng trên, ông Võ Văn Đệ, ở phường Thuận An (Thốt Nốt, Cần Thơ) cho biết: “Mấy ngày nay giá cá tra giảm liên tục, có nơi nhà máy chỉ tới xem cá rồi lắc đầu không mua. Với chiều hướng này càng nuôi càng lỗ”. Theo Hiệp hội Nghề nuôi và chế biến thủy sản An Giang, hy vọng vực dậy nghề nuôi cá tra sau thời gian dài trầm lắng đang có nguy cơ phá sản bởi mấy năm qua nông dân đã lỗ nhiều, nay để họ tự bơi nữa sẽ không chịu đựng nổi.

Nguyên nhân khiến giá cá tra giảm được các ngành chức năng và DN lý giải do thị trường xuất khẩu khó khăn, cộng với Bộ Thương mại Hoa Kỳ tăng thuế chống bán phá giá… Hoa Kỳ là một trong những thị trường tiêu thụ lớn đối với sản phẩm cá tra phi lê của Việt Nam, vì vậy việc tăng mức thuế ít nhiều sẽ tác động đến giá cá tra trong nước.

Sở NN-PTNT tỉnh Đồng Tháp cho biết từ khi Hoa Kỳ tăng thuế đối với cá tra đã khiến nhiều hộ nuôi dè dặt đầu tư để tiếp tục nuôi cá, bởi nuôi 1ha cá tra cần vốn khoảng 11 tỷ đồng/vụ. Đây là số tiền rất lớn đối với nhiều hộ nuôi cá. Về cơ bản con cá tra đã giúp nhiều hộ dân vùng sông nước Cửu Long làm giàu, nhưng không ít hộ phá sản vì thất bại do nuôi gặp thời điểm rớt giá. Trong khi đó, người nuôi lại thiếu liên kết với nhà máy trong tiêu thụ và mọi chuyện về giá cả lên xuống đều phụ thuộc thị trường.

DN chết

Sản phẩm cá tra của Việt Nam được xuất đi 149 quốc gia và vùng lãnh thổ, với kim ngạch mỗi năm khoảng 1,6-1,7 tỷ USD. Nguồn lợi là vậy, nhưng giá cá tra luôn biến động, nhích lên trong thời gian ngắn rồi rớt giá kéo dài khiến hàng loạt hộ nuôi cá lỗ nặng, nợ chất chồng, ao hầm bỏ phế.

Một lãnh đạo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) bức xúc: “Cá tra là sản phẩm độc quyền nhưng luôn bị các nhà nhập khẩu ép giá đến nỗi bán rẻ như cho. Trong khi nhiều nhà máy làm ăn chụp giựt bơm nước vào cá để bán giá rẻ, bán phá giá trên thị trường gây mất uy tín nhưng chưa được xử lý. Việc quy hoạch vùng nuôi cá đến nay còn nhiều bất cập, cộng với phát triển nóng ở nhiều địa phương đã kéo theo hệ lụy”.

Ông Dương Ngọc Minh, Chủ tịch HĐQT CTCP Hùng Vương, cảnh báo: “Hiện nay ngành cá tra đang lún sâu vào 3 cái thừa: thừa diện tích nuôi, thừa nhà máy chế biến xuất khẩu và thừa nhà máy sản xuất thức ăn, gây ra những lãng phí lớn về cơ sở vật chất. Giải quyết việc này cần phải suy tính thận trọng”.

Có thể nói nghề nuôi, chế biến và xuất khẩu cá tra lâu nay phát triển theo kiểu mạnh ai nấy làm, từ đó dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh. Mặt khác, giá cá tra nguyên liệu trong nước tăng hay giảm chủ yếu do một vài DN lớn thâu tóm, làm giá theo dạng lợi ích nhóm. Đây chính là sự bất hợp lý làm cho ngành cá tra chao đảo trong nhiều năm qua.

Ông Phạm Văn Bên, Giám đốc Công ty Cỏ May (Đồng Tháp), cho rằng nghề nuôi cá tra ở ĐBSCL đang thay đổi rõ rệt. Trước đây đa số nông dân nuôi cá để cung cấp nguồn nguyên liệu cho các nhà máy chế biến xuất khẩu nhưng nay có tới 70-80% diện tích và sản lượng cá tra do DN nuôi. Việc xóa hình thức nuôi cá nhỏ lẻ để tiến tới nuôi tập trung quy mô lớn, áp dụng các tiêu chuẩn như GlobalGAP, VietGAP… là cần thiết.

Song, cũng cần xem lại việc DN nuôi cá quá nhiều nhưng không quản lý được, khiến chi phí giá thành tăng cao, hao hụt và thất thoát nhiều. Chưa kể việc DN vay vốn ngắn hạn nhưng đầu tư dài hạn dẫn tới mất cân đối tài chính, thua lỗ.

Liên kết cùng phát triển

Ông Phạm Văn Bên đề xuất, cần nghiên cứu mô hình nuôi liên kết giữa nông dân và DN. Cụ thể, nông dân đầu tư đất đai, ao hầm và công chăm sóc, DN đầu tư con giống và thức ăn. Đến khi thu hoạch DN lấy nguyên liệu và trả tiền công cho nông dân 4.500-5.000 đồng/kg (tùy thời điểm). Mô hình nuôi gia công này được xem là giải pháp hài hòa lợi ích đôi bên.

Theo ông Lê Minh Hoan, Bí thư Tỉnh ủy Đồng Tháp, cá tra là thế mạnh của tỉnh và vấn đề cấp bách hiện nay là nhanh chóng sắp xếp lại nghề cá theo hướng liên kết. Phải kéo DN và nông dân lại với nhau mới giải quyết được những khó khăn tồn tại.

Thu hoạch cá tra ở Đồng Tháp.

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Vũ Văn Tám khẳng định: Chính phủ đã xác định đưa cá tra trở thành ngành hàng xuất khẩu chủ lực của đất nước. Mới đây Chính phủ đã ban hành Nghị định 36/2014/NĐ-CP ngày 29-4-2014 về nuôi, chế biến và xuất khẩu sản phẩm cá tra nhằm tháo gỡ khó khăn, tạo hướng đi mới thúc đẩy ngành cá tra phát triển bền vững. Nghị định 36 ra đời sẽ giải quyết hàng loạt bất cập tồn tại của ngành cá tra nhiều năm qua.

Từ đó siết chặt vấn đề quy hoạch, diện tích nuôi, sản lượng, tiêu chuẩn sản phẩm, giá cả xuất khẩu… đưa ngành cá tra vào hoạt động một cách bài bản. Nghị định là cơ sở pháp lý cao nhất để ổn định và phát triển bền vững ngành cá tra, đồng thời giúp nông dân an tâm đầu tư nuôi cá.

Điều đáng mừng, không chỉ chính quyền các tỉnh ĐBSCL, ngành chuyên môn, người nuôi cá, DN làm ăn chân chính… ủng hộ nghị định này, các đối tác quốc tế cũng đồng tình bởi họ an tâm và đánh giá cao nghề sản xuất, xuất khẩu cá tra của Việt Nam được quản lý, kiểm soát chặt chẽ. “Mục tiêu là làm sao hài hòa lợi ích giữa các bên tham gia, để người nuôi và DN xuất khẩu cùng có lãi nghề cá mới phát triển bền vững được” - Thứ trưởng Vũ Văn Tám nói.

(Còn tiếp)