Tình yêu nguồn cội thống nhất lòng người

1. Má tôi là người nhà quê, nhờ thời Việt Minh có chút học thức, hiểu biết lịch sử và thuộc nhiều ca dao, thành ngữ, tục ngữ, truyện thơ Nôm. Bà hay vận dụng truyện ca để dạy con cháu. Từ nhỏ anh em chúng tôi đã nghe má ru: “Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày Giỗ Tổ mồng mười tháng ba/ Dù ai buôn bán gần xa/ Nhớ ngày Giỗ Tổ tháng ba mồng mười”. Ấy là khi đất nước còn bị chia cắt hai miền Nam - Bắc.

Má cũng là người đầu tiên giảng nghĩa bài ca dao này cho chúng tôi trước khi được học ở nhà trường. 

Ở trong lòng má, Đất Tổ Phú Thọ cùng với Hà Nội, Ninh Bình là 3 nơi má mơ ước đặt chân đến khi nước nhà thống nhất. Đất Tổ kinh đô Phong Châu xưa có đền thờ Lạc Long Quân, Âu Cơ và các vua Hùng cùng sự tích bánh chưng bánh dày. Cố đô Hoa Lư ở Ninh Bình gắn liền với những câu chuyện hào hùng về cờ lau tập trận của Đinh Bộ Lĩnh, Thập đạo tướng quân Lê Hoàn, Thái hậu Dương Vân Nga. Còn thủ đô Hà Nội có tháp Rùa, hồ Gươm, hồ Tây, chùa Một Cột, đặc biệt là nơi yên nghỉ của Chủ tịch Hồ Chí Minh, bà cũng như những người nông dân “rũ bùn đứng dậy sáng lòa” thế hệ mình biết ơn và tôn kính.

Mơ ước của má gần thành hiện thực. Lần đầu ra miền Bắc khi tuổi đã sắp 80, má đến viếng thăm nhiều di tích, thắng cảnh của Hà Nội và Ninh Bình. Nhưng đi nhiều nơi, tuổi cao sức khỏe có hạn, không thể tiếp tục lên Phú Thọ, chúng tôi đành đưa má bay trở về miền Nam. Bây giờ tuổi má đã gần 90, không còn đi xa được nữa. Chuyến thăm miền Bắc lần đầu cũng là duy nhất đời má, ước mơ lên dâng hương Đền Hùng không thành. Không nói ra nhưng trong lòng má lắng sâu nỗi buồn. 

2. Sử sách cho hay người Việt có phong tục Giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10 tháng 3 Âm lịch hàng năm từ các thời nhà Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu Lê như quốc lễ rồi lưu truyền mãi về sau. Các triều đình phong kiến giao cho dân sở tại lo trông nom, bảo quản, sửa chữa, hương khói, cúng bái đền thờ các vua Hùng. Đổi lại, người dân Đất Tổ được miễn một số sưu thuế. Đến thời vua Khải Định nhà Nguyễn, Bộ Lễ gửi sắc lệnh ghi ngày 25-7-1917 phái quan hàng tỉnh Phú Thọ hàng năm vào ngày Giỗ Tổ phải mặc phẩm phục lên đền Hùng, thay mặt triều đình dâng lễ vật cúng tế chu đáo.

Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra sắc lệnh xem Giỗ Tổ Hùng Vương mồng 10 tháng 3 Âm lịch là một trong những ngày lễ chính thức của quốc gia. Trong lễ Giỗ Tổ đầu tiên sau khi nước nhà giành được độc lập vào năm Bính Tuất 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến dự lễ tại Việt Nam học xá, nay là khu vực Trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Và cũng trong ngày này, Bộ trưởng Nội vụ Huỳnh Thúc Kháng dẫn đầu đoàn đại biểu Chính phủ hành hương về Đền Hùng, làm lễ dâng một tấm bản đồ Tổ quốc Việt Nam và một thanh gươm báu. 

Đất nước thống nhất, sau hơn 30 năm dừng ở mức ngày kỷ niệm, đến năm 2007 Chính phủ chính thức quy định Giỗ Tổ Hùng Vương là ngày lễ toàn quốc. Nhiều nơi trong nước đã tiến hành lễ Giỗ Tổ, quy mô lớn nhất vẫn là tại kinh đô Phong Châu của nước Văn Lang xưa. 

3. Cùng với Khu di tích lịch sử Đền Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh ở Phú Thọ, nhiều nơi cũng xây dựng đền thờ các vua Hùng. Không chỉ trong nước, kiều bào ở nhiều nước như Thái Lan, Lào, Nga, Pháp, Đức, Mỹ… cũng tiến hành Giỗ Tổ Hùng Vương bằng nhiều hình thức thành kính khác nhau. Đây cũng là hoạt động nằm trong dự án Ngày Quốc Tổ Việt Nam toàn cầu, sau khi Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể nhân loại năm 2012.

Mới đây, ngày 6-4-2019, Giỗ Tổ Hùng Vương lần đầu tiên diễn ra tại Lào do Đại sứ quán Việt Nam phối hợp nhiều cơ quan tổ chức. Tiếp đó, ngày 7-4-2019, hơn 200 kiều bào ở tỉnh Udonthani và các tỉnh lân cận vùng Đông Bắc Thái Lan cũng tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương lần đầu. Những mâm phẩm vật mang đậm bản sắc Việt được dâng lên tri ân công đức các vua Hùng, nghiêng mình bái vọng cố quốc, hun đúc tình yêu quê hương nguồn cội.

Giỗ Tổ trở thành nét son văn hóa tâm linh cho người Việt bốn phương hướng về, bái vọng và thống nhất lòng người trong tình yêu nguồn cội thiêng liêng.