Nhiều tháng qua, hàng loạt biện pháp hỗ trợ, giải cứu người chăn nuôi heo đã được đưa ra. Đây cũng là cuộc giải cứu thứ 5 đối với sản xuất nông nghiệp trong khoảng thời gian chưa đầy 4 tháng, song giải pháp căn cơ nhất - thay đổi tổ chức sản xuất cho người nông dân - vẫn rất lúng túng.
Cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất đang diễn ra, khi giá thịt heo xuống thấp nhất thế giới, khiến người chăn nuôi mất hàng chục ngàn tỷ đồng. Thực tế, thảm họa này đã được báo trước vào đầu năm 2016, khi người nông dân ồ ạt đua nhau nuôi heo để xuất sang Trung Quốc. Nếu như những năm trước, cả nước chỉ nuôi 27-28 triệu con heo, năm 2016 đã vọt lên gần 30 triệu con, đặc biệt đàn nái lên tới 4,2 triệu con (đứng thứ tư thế giới).
Cung vượt quá xa cầu trong khi Trung Quốc dừng nhập khẩu tiểu ngạch, khiến giá thịt heo trong nước tuột dốc không phanh.
Đứng trước tình hình này, một loạt bộ ngành, doanh nghiệp cùng chung tay vào cuộc giải cứu thịt heo giúp người chăn nuôi vượt qua giai đoạn khó khăn. Sau lời kêu gọi của Thủ tướng Chính phủ và Bộ NN-PTNT, LienVietPostBank đã ngay lập tức có gói vay ưu đãi 500 tỷ đồng cho các đối tượng là nông dân, nhà máy chế biến thịt lợn đông lạnh... với lãi suất ưu đãi thấp hơn 2%/năm so với lãi suất thị trường.
Trước đó, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an cũng vào cuộc hỗ trợ người chăn nuôi. Đáng chú ý, tỉnh Đồng Nai đã mở điểm bán thịt lợn bình ổn giá tại TP Biên Hòa, thu mua heo với giá cao hơn giá thương lái đang thu mua và bán ra thấp hơn 20-30% so với giá trên thị trường. Cụ thể, sẽ thu mua heo hơi tại trại với giá 30.000 đồng/kg, cao hơn giá thương lái đang thu mua khoảng 7.000 đồng/kg.
Việc giải cứu đã góp phần giúp bà con vượt qua khó khăn trước mắt, đó là điều đáng trân trọng. Song với những chiến dịch giải cứu dưa hấu, giải cứu thanh long, giải cứu chuối… và với thực trạng sản xuất nông nghiệp mang tính tự phát như hiện nay, xã hội sẽ còn giải cứu dài dài. Điều đáng nói, sau cuộc giải cứu, người ta lại rút ra rất nhiều bài học nhưng học hoài chẳng ai thuộc, vẫn cứ lặp lại vấn nạn cũ. Điều này cho thấy câu hỏi “trồng cây gì, nuôi con gì” đã có từ rất nhiều năm nhưng chưa có câu trả lời.
Đã có những mô hình nông dân liên kết với doanh nghiệp sản xuất theo quy trình và yêu cầu của nhà nhập khẩu, song số đó còn quá ít bởi tâm lý làm ăn manh mún và “a dua” theo đám đông. Đã vậy, hầu hết sản phẩm nông sản của Việt Nam được xuất khẩu thô, từ ruộng từ chuồng ra thẳng thị trường. Heo xuất chuồng lên thẳng xe đi Trung Quốc, chuối, dưa từ ruộng lên xe cũng như vậy. Khi Trung Quốc ngừng nhập, nông sản lại lao đao.
Nền nông nghiệp Việt Nam đang tồn tại một nghịch lý đáng buồn, sản phẩm nông nghiệp Việt đang thất bại ngay trên sân nhà, người Việt dường như chỉ để ý đến sản phẩm của những người nông dân khi có cuộc kêu gọi giải cứu.
Việc giải cứu đã góp phần giúp bà con vượt qua khó khăn trước mắt, đó là điều đáng trân trọng. Song với những chiến dịch giải cứu dưa hấu, giải cứu thanh long, giải cứu chuối… và với thực trạng sản xuất nông nghiệp mang tính tự phát như hiện nay, xã hội sẽ còn giải cứu dài dài. Điều đáng nói, sau cuộc giải cứu, người ta lại rút ra rất nhiều bài học nhưng học hoài chẳng ai thuộc, vẫn cứ lặp lại vấn nạn cũ. Điều này cho thấy câu hỏi “trồng cây gì, nuôi con gì” đã có từ rất nhiều năm nhưng chưa có câu trả lời.
Đã có những mô hình nông dân liên kết với doanh nghiệp sản xuất theo quy trình và yêu cầu của nhà nhập khẩu, song số đó còn quá ít bởi tâm lý làm ăn manh mún và “a dua” theo đám đông. Đã vậy, hầu hết sản phẩm nông sản của Việt Nam được xuất khẩu thô, từ ruộng từ chuồng ra thẳng thị trường. Heo xuất chuồng lên thẳng xe đi Trung Quốc, chuối, dưa từ ruộng lên xe cũng như vậy. Khi Trung Quốc ngừng nhập, nông sản lại lao đao.
Nền nông nghiệp Việt Nam đang tồn tại một nghịch lý đáng buồn, sản phẩm nông nghiệp Việt đang thất bại ngay trên sân nhà, người Việt dường như chỉ để ý đến sản phẩm của những người nông dân khi có cuộc kêu gọi giải cứu.
Đây là hệ quả của một nền nông nghiệp thiếu chiến lược, thiếu quy hoạch, thiếu tổ chức sản xuất bài bản, chuyên nghiệp. Rất nhiều yếu kém đã bộc lộ khi khủng hoảng thịt heo xảy ra, cho thấy khâu trung gian phải qua quá nhiều tầng nấc, khâu chế biến còn nhiều hạn chế... Đặc biệt là khâu tổ chức sản xuất và dự báo, mở rộng thị trường quá kém.
Đã có rất nhiều biện pháp giải cứu chăn nuôi heo được Bộ NN-PTNT đưa ra như giảm đàn, kêu gọi doanh nghiệp giảm giá thức ăn chăn nuôi, tăng thu mua giết mổ cấp đông, đàm phán với đối tác nước ngoài mở thị trường xuất khẩu…
Đã có rất nhiều biện pháp giải cứu chăn nuôi heo được Bộ NN-PTNT đưa ra như giảm đàn, kêu gọi doanh nghiệp giảm giá thức ăn chăn nuôi, tăng thu mua giết mổ cấp đông, đàm phán với đối tác nước ngoài mở thị trường xuất khẩu…
Nhưng đây cũng chỉ là những giải pháp tình thế. Giải pháp căn cơ chính là thay đổi cách thức sản xuất của nông dân. Giải cứu nông sản là cần thiết để hỗ trợ nông dân, nhưng về lâu dài, giải pháp làm thay, bán hộ này sẽ phản tác dụng nếu nông dân ngày càng ỷ lại. Như vậy, điều cần kíp nhất hiện nay là phải giúp nông dân thay đổi cách thức sản xuất.
Hiện nay nông dân đang đứng trước vận hội mới khi ưu tiên của Chính phủ phát triển nền nông nghiệp công nghệ cao với số vốn 100.000 tỷ đồng. Thế nhưng, để nắm bắt được vận hội mới, điều thiết thực nhất phải thay đổi được tư duy trong sản xuất nông nghiệp mới có thể đem lại hy vọng. Và trước khi nền nông nghiệp công nghệ cao đi vào đời sống thực, nông dân cần những giải pháp tổng thể từ Nhà nước, chính quyền từ Trung ương đến địa phương.
Hiện nay nông dân đang đứng trước vận hội mới khi ưu tiên của Chính phủ phát triển nền nông nghiệp công nghệ cao với số vốn 100.000 tỷ đồng. Thế nhưng, để nắm bắt được vận hội mới, điều thiết thực nhất phải thay đổi được tư duy trong sản xuất nông nghiệp mới có thể đem lại hy vọng. Và trước khi nền nông nghiệp công nghệ cao đi vào đời sống thực, nông dân cần những giải pháp tổng thể từ Nhà nước, chính quyền từ Trung ương đến địa phương.
Cùng với đó cần tổ chức lại thị trường, giảm bớt khâu trung gian, có hệ thống dự báo và cung cấp thông tin thị trường thường xuyên cho nông dân, đồng thời nỗ lực cùng nông dân, doanh nghiệp mở rộng thị trường.
