Gần như mọi sinh hoạt, đơn giản hay quan trọng, vỏ lãi đều được sử dụng. Những ngày mùa nước nổi mênh mông hay những mùa khô nơi nhiều kênh rạch chỉ còn xâm xấp nước, những chiếc ghe vỏ lãi len lỏi khắp các kênh rạch, lặng lẽ ngược xuôi đi vào tận ngóc ngách đời sống người dân.
Mỏng manh sông nước
Nhiều người coi ghe vỏ lại là “xe ôm” trên sông với tác dụng chuyên chở người, hàng hóa, vật liệu, nông sản. Đi chợ, đi làm, đám cưới hỏi, đi chùa hay đưa đón con cái đi học, ghe vỏ lãi đều được sử dụng thường xuyên. Không chỉ những người dân sinh sống lâu đời vùng sông nước mới cảm thấy điều này, ngay cả một người lâu lâu lang bạt rong ruổi trên dải đất này cũng dễ dàng nhận ra. Ghe vỏ lãi quan trọng và gắn bó mật thiết với hầu khắp các gia đình. Các con sông lớn, những kênh rạch nhỏ bé tôi từng đi qua đều có sự xuất hiện của những chiếc ghe vỏ lãi màu xanh-trắng và tiếng máy nổ è è quen thuộc. Nhiều nơi, tôi còn thấy người dân làm nhà cho ghe vỏ lãi bằng cách đóng mấy cây cừ tràm ven kênh, lợp tạm lên đó mấy lá dừa nước hay tấm tôn mỏng để che nắng che mưa khi không dùng đến ghe. Vỏ lãi không chỉ là phương tiện, nó còn là người bạn đời của từng mái nhà nơi miền sông mênh mông nước này.
Nhiều người coi ghe vỏ lại là “xe ôm” trên sông với tác dụng chuyên chở người, hàng hóa, vật liệu, nông sản. Đi chợ, đi làm, đám cưới hỏi, đi chùa hay đưa đón con cái đi học, ghe vỏ lãi đều được sử dụng thường xuyên. Không chỉ những người dân sinh sống lâu đời vùng sông nước mới cảm thấy điều này, ngay cả một người lâu lâu lang bạt rong ruổi trên dải đất này cũng dễ dàng nhận ra. Ghe vỏ lãi quan trọng và gắn bó mật thiết với hầu khắp các gia đình. Các con sông lớn, những kênh rạch nhỏ bé tôi từng đi qua đều có sự xuất hiện của những chiếc ghe vỏ lãi màu xanh-trắng và tiếng máy nổ è è quen thuộc. Nhiều nơi, tôi còn thấy người dân làm nhà cho ghe vỏ lãi bằng cách đóng mấy cây cừ tràm ven kênh, lợp tạm lên đó mấy lá dừa nước hay tấm tôn mỏng để che nắng che mưa khi không dùng đến ghe. Vỏ lãi không chỉ là phương tiện, nó còn là người bạn đời của từng mái nhà nơi miền sông mênh mông nước này.
Êm đềm miền sông nước. Không phải tự nhiên những chiếc ghe vỏ lãi có thể dễ dàng “chiếm lĩnh” hầu hết mặt nước kênh rạch của miệt châu thổ này. Theo nhiều người dân vùng thượng nguồn sông Hậu ở Châu Đốc, Tân Châu (tỉnh An Giang), những chiếc ghe gỗ, ghe bầu mới là thứ gắn bó với người dân nơi đây sớm nhất. Từ nhiều đời trước, ghe gỗ đã xuất hiện, trở thành công cụ thân thương nhất với hầu hết mọi gia đình người dân miền Tây. Từ vùng thượng nguồn giáp ranh với Campuchia cho tới những cửa sông mênh mông vùng hạ lưu trước khi đổ về với biển, hay những trũng thấp ngập nước quanh năm Đồng Tháp Mười, tứ giác Long Xuyên… Thế nhưng, cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, những ghe vỏ lãi, với nhiều đặc tính ưu việt hơn, đã được nhiều người thay thế dần những cái cũ. “Gần đây nhiều gia đình đã sử dụng ghe vỏ lãi bằng nhựa composite bền nhẹ, công suất lớn. Một chiếc vỏ lãi công suất 2 ngựa chỉ có giá khoảng gần 20 triệu đồng, tương đương chiếc xe máy, nhưng lại rất nhiều công dụng. Ghe có thể chở được hàng chục người, hay năm bảy tạ hàng hóa mà vận tốc nhanh. Hơn nữa, vỏ lãi làm bằng chất liệu nhựa tổng hợp khá bền, chắc chắn có thể sử dụng cả chục năm vẫn không hư hỏng. Chính vì thế, nhiều người đã không sử dụng các loại ghe gỗ nữa” - anh Đặng Văn Tám, một người dân ở xã Tam Hiệp (huyện Bình Đại, Bến Tre), tâm sự. Theo anh Tám, không chỉ riêng anh mà hàng trăm gia đình ở Tam Hiệp này đều sử dụng vỏ lãi. Thậm chí nhiều gia đình còn có tới 2-3 chiếc bởi đây là xã cù lao, nằm lọt thỏm giữa mênh mang dòng sông Tiền rộng lớn. Ngoài những chuyến phà cố định, không còn cách di chuyển nào khác cách đi những chiếc ghe vỏ lãi nhỏ bé kia. Thế nên, những ngày mùa hè thu hoạch trái cây thường xuyên phải di chuyển bằng ghe vỏ lãi, trong hầu hết công việc khác, người dân cù lao cũng phải cậy nhờ những chiếc ghe bé nhỏ. Với hàng trăm cù lao nằm ở hạ lưu dòng sông Tiền, sông Hậu, Hàm Luông, Cổ Chiên… khiến hình ảnh những chiếc vỏ lãi vô cùng quen thuộc. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể điều khiển được bởi dù rất giống ghe bầu, nhưng vỏ lãi lại có máy đuôi tôm, khó điều khiển và chạy ở tốc độ cao hơn. “Nhà tôi có chiếc vỏ lãi, tôi lắp thêm đầu máy nữa để tăng công suất rồi chở bà con trong vùng đi lại. Sáng chở mấy em nhỏ qua bên Chợ Gạo đi học, mấy bà nội trợ qua bến bán hàng, đi chợ, đến chiều chở ngược lại. Nhiều khi có khách còn đi ghe ngược lên Bình Đại, Châu Thành hay xuôi về Gò Công, Vàm Láng nữa. Thậm chí nhiều người đau ốm cũng gọi vỏ lãi chở đi cho nhanh” - anh Tám cho biết thêm.Văn hóa miền sông nước
Khi những cây cầu, con đường, con đê mọc lên kết nối những tuyến đường cũng khiến ngăn cách những vùng sông nước. Chừng hơn chục năm trước, ngồi trên chiếc ghe vỏ lãi ở chợ Tuyên Nhơn (thị trấn Thạnh Hóa, Thạnh Hóa, Long An), ai ai cũng có thể ngược xuôi khắp vùng Đồng Tháp Mười rộng lớn, ngày nay ít nhiều bị chia cắt, phải khó khăn mới có thể len lỏi vào những xóm, những ấp sâu trong bưng đồng. Thế nhưng, không vì thế ghe vỏ lãi bị lãng quên bởi như một nét văn hóa lâu đời, người dân miền Tây chọn di chuyển bằng ghe dù có thể đi đường bộ thuận tiện hơn. Sau nhiều lần ngồi rong ruổi trên những chiếc vỏ lãi khắp miệt đồng bằng, tôi lờ mờ hiểu ra cảm giác mênh mang, gần gụi, hoang dại và thuần khiết khi lướt đi êm êm trên mặt nước thay vì len lách cùng những khói bụi xe máy. Có lần, tôi ngồi lì bên bờ sông Sở Thượng ngay đoạn ngã ba biên giới sông nước Tân Hội (thị xã Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp) nửa buổi sáng chỉ để ngắm nhìn và chìm đắm vào những chiếc ghe vỏ lãi mỏng mảnh đang rẽ sóng lướt đi ngoài xa xa. Những chiếc ghe nhìn xa như chiếc lá tre, bồng bềnh trong sóng nước, nhưng lại gần mới thấy rõ cái đầu máy quay tít, xé nước tung bọt trắng xóa. Trên chiếc ghe rộng hơn 1m, dài 5m đó thấy đủ thứ. Nào là trái cây, thùng xốp, thùng nhựa hay cả những bịch nilon lớn nhỏ… Bà Bảy, một người dân địa phương, cho biết hầu hết người dân ở đây đều có ghe vỏ lãi, nhất là những nông dân ở sâu trong các bưng đồng hay những người làm ăn buôn bán ở chợ dưới thị xã. “Ghe vỏ lãi ở đây nhiều vô kể, làm gì cũng cần phải có chiếc vỏ lãi để đi lại, tiện lắm các chú ơi. Nhất là mùa mưa, mùa nước nổi tràn về, nếu không có ghe không biết di chuyển cách gì. Ngay cả những gia đình ngoài đường lộ cũng thích di chuyển bằng ghe vì tiện dụng hơn bởi ở đây chỗ nào cũng kênh rạch. Người ta sống men theo kênh rạch chứ không men theo đường lộ như nhiều vùng đất khác” - bà Bảy kể thêm. Có lẽ, ngoài vùng đồng bằng châu thổ này người ta không tìm thấy nơi đâu xuất hiện nhiều ghe vỏ lãi. Nhiều năm trước, không phải đường bộ mà chính đường thủy mới có thể di chuyển tới tất cả mọi địa điểm ở vùng châu thổ này. Đặc trưng này càng rõ ràng hơn trong mùa nước nổi bao trùm, như mạch máu bao đời, chảy đến bất cứ đâu, bất cứ lúc nào trong cuộc sống người miền Tây. Chính mẹ thiên nhiên diệu kỳ đã tạo ra văn hóa nước kết nối và mang đến nét đặc trưng sông nước in sâu vào cuộc sống người dân nơi đây, qua bao đời với vô vàn những đổi thay.
Khi những cây cầu, con đường, con đê mọc lên kết nối những tuyến đường cũng khiến ngăn cách những vùng sông nước. Chừng hơn chục năm trước, ngồi trên chiếc ghe vỏ lãi ở chợ Tuyên Nhơn (thị trấn Thạnh Hóa, Thạnh Hóa, Long An), ai ai cũng có thể ngược xuôi khắp vùng Đồng Tháp Mười rộng lớn, ngày nay ít nhiều bị chia cắt, phải khó khăn mới có thể len lỏi vào những xóm, những ấp sâu trong bưng đồng. Thế nhưng, không vì thế ghe vỏ lãi bị lãng quên bởi như một nét văn hóa lâu đời, người dân miền Tây chọn di chuyển bằng ghe dù có thể đi đường bộ thuận tiện hơn. Sau nhiều lần ngồi rong ruổi trên những chiếc vỏ lãi khắp miệt đồng bằng, tôi lờ mờ hiểu ra cảm giác mênh mang, gần gụi, hoang dại và thuần khiết khi lướt đi êm êm trên mặt nước thay vì len lách cùng những khói bụi xe máy. Có lần, tôi ngồi lì bên bờ sông Sở Thượng ngay đoạn ngã ba biên giới sông nước Tân Hội (thị xã Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp) nửa buổi sáng chỉ để ngắm nhìn và chìm đắm vào những chiếc ghe vỏ lãi mỏng mảnh đang rẽ sóng lướt đi ngoài xa xa. Những chiếc ghe nhìn xa như chiếc lá tre, bồng bềnh trong sóng nước, nhưng lại gần mới thấy rõ cái đầu máy quay tít, xé nước tung bọt trắng xóa. Trên chiếc ghe rộng hơn 1m, dài 5m đó thấy đủ thứ. Nào là trái cây, thùng xốp, thùng nhựa hay cả những bịch nilon lớn nhỏ… Bà Bảy, một người dân địa phương, cho biết hầu hết người dân ở đây đều có ghe vỏ lãi, nhất là những nông dân ở sâu trong các bưng đồng hay những người làm ăn buôn bán ở chợ dưới thị xã. “Ghe vỏ lãi ở đây nhiều vô kể, làm gì cũng cần phải có chiếc vỏ lãi để đi lại, tiện lắm các chú ơi. Nhất là mùa mưa, mùa nước nổi tràn về, nếu không có ghe không biết di chuyển cách gì. Ngay cả những gia đình ngoài đường lộ cũng thích di chuyển bằng ghe vì tiện dụng hơn bởi ở đây chỗ nào cũng kênh rạch. Người ta sống men theo kênh rạch chứ không men theo đường lộ như nhiều vùng đất khác” - bà Bảy kể thêm. Có lẽ, ngoài vùng đồng bằng châu thổ này người ta không tìm thấy nơi đâu xuất hiện nhiều ghe vỏ lãi. Nhiều năm trước, không phải đường bộ mà chính đường thủy mới có thể di chuyển tới tất cả mọi địa điểm ở vùng châu thổ này. Đặc trưng này càng rõ ràng hơn trong mùa nước nổi bao trùm, như mạch máu bao đời, chảy đến bất cứ đâu, bất cứ lúc nào trong cuộc sống người miền Tây. Chính mẹ thiên nhiên diệu kỳ đã tạo ra văn hóa nước kết nối và mang đến nét đặc trưng sông nước in sâu vào cuộc sống người dân nơi đây, qua bao đời với vô vàn những đổi thay.
