Mặc cho nắng cháy hay giá buốt, vì cuộc sống mưu sinh họ vẫn dầm mình ngụp lặn trong làn nước để tìm từng con trùn nước lợ. Và cũng nhờ cái nghề lắm cơ cực này nhiều người đã thoát khỏi kiếp nghèo. Cuộc đời của những người thợ đào “rồng đất” (gọi theo kiểu trân trọng của người dân nơi đây) là những chuỗi ngày bập bềnh theo con nước.
Đổi đời nhờ “rồng đất”
Khoảng chục năm gần đây, nghề đào trùn nước lợ dưới lòng sông Thoa đã giúp nhiều hộ dân xã Phổ Quang (huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi) có được cuộc sống no đủ. Chỉ với chiếc cuốc và kính lặn là có thể bước vào nghề có khoản thu nhập khá cao so với những công việc khác ở địa phương. Chính những con “rồng đất” này đã giúp nhiều hộ gia đình nơi đây thoát khỏi đói nghèo.
Cứ vào buổi chiều muộn trên dòng sông, hàng chục người thoắt ẩn thoắt hiện nhấp nhô trong làn nước. Sau một hai phút ngụp lặn, “thợ săn” Nguyễn Văn Quảng lại ngoi lên thở, tiếp thêm dưỡng khí.
Cứ như thế mặt nước xao động mạnh với những nhát cuốc bổ vội. Và thành quả là con trùn nước cố sức vùng vẫy, miễn cưỡng chui vào chiếc áo thun Quảng đang bận được buộc chặt sợi dây ngang hông ngăn trùn thoát ra bên ngoài. Sau khi lên bờ bỏ vội con trùn vào hố cát, Quảng vội lao xuống nước tiếp tục bổ cuốc.
“Nghề của tụi em như những kẻ “trốn đời” dưới đáy sông. Coi vậy chứ không phải dễ anh à. Nhiều khi trông thấy miệng hang rồi đấy nhưng nếu đào chậm trùn sẽ trốn thoát ngay. Nhiều lúc đào bới gặp phải mảnh chai hay vỏ nghêu, sò… cứa vào tay tóe máu. Sau mỗi buổi lặn, da cứ xám ngoét như xác chết, nhiều khi lạnh cóng phải vội lên bờ rồi xoa mạnh hai tay vào nhau cho đỡ lạnh” - anh Quảng cười, nói vọng lên bờ trước khi lặn vào dòng nước đục ngầu.
 |
"Chiến lợi phẩm" của anh Nguyễn Văn Quảng sau một ngày ngụp lặn dưới lòng sông Thoa. |
Ông Nguyễn Có, 58 tuổi, thôn Hải Tân, một trong những người có thâm niên đào trùn lâu nhất ở đây, cho biết nghề này có khoảng 40 năm về trước. Nhưng lúc bấy giờ trùn chỉ làm mồi cho những thuyền câu gần bờ nên giá rất thấp. Sau mỗi buổi đào bắt từ 4 giờ sáng, ông kiếm được khoảng 10kg trùn, nhưng cũng chỉ đổi được vài lon gạo.
Vì vậy hơn 12 năm đào trùn và làm thuê, cuốc mướn, ông vẫn “nghèo rớt mồng tơi” khi phải lo cho 10 người con cùng với người cha già đau yếu. Bắt đầu từ năm 2002, khi một số tư thương ở Bình Định ra tận nơi thu mua với giá cao người dân xã Phổ Quang mới đổ xô đi đào trùn nước lợ.
Tuy nhiên, do ngày càng có nhiều người đào bắt nên lượng trùn suy giảm khá nhiều. Nhiều người dân ở đây cho biết ngày trước có thể đào trùn ở những bãi cát cạn nước khi triều xuống, nhưng bây giờ phải ngụp lặn dưới dòng nước sâu trên 1m mới có trùn. Bình quân sau 6-7 giờ đào bới hai buổi sáng chiều, mỗi người đào được từ 4-10kg. Với giá thu mua hiện trên 50.000 đồng/kg, mỗi ngày kiếm được vài trăm nghìn đồng.
Hiện ông Có do đau yếu không thể hàng ngày ngụp lặn dưới làn nước lạnh đã nhường việc đào bắt trùn cho 2 người con là Nguyễn Công và Nguyễn Huệ tiếp bước. Vậy mà chỉ sau 3 năm ngụp lặn dưới lòng sông Thoa, 2 anh con trai đã giúp ông xây dựng được căn nhà khá bề thế cùng một số vật dụng tiện nghi. Hay như vợ chồng anh Nguyễn Văn Hải gia cảnh quá nghèo dù đã bươn chải làm thuê cho nhiều chủ tàu cá ở các địa phương.
Sau gần 10 năm đào bắt và thu mua trùn nước lợ anh đã có “của ăn của để”. Ông Nguyễn Anh Tuấn, Chủ tịch UBND xã Phổ Quang, cho biết: “Trên địa bàn xã hiện có hơn 100 hộ dân mưu sinh trên sông Thoa với việc cào don, cào trai, chài lưới… Riêng nghề săn “rồng đất” đã giúp cho hơn 40 hộ dân thoát cảnh đói nghèo”.
Của ngon dâng người
Sau nhiều năm đào trùn nước, cơ thể ông Nguyễn Có như rệu rã, luôn đau nhức mỗi khi trái gió trở trời. “Tuy có tiền nhưng lắm cực nhọc vì cả buổi phải ngâm mình dưới nước lạnh, phải cố sức đào cuốc thật nhanh kẻo trùn chui sâu vào hang. Nhiều hôm rét buốt 2 hàm răng cứ va vào nhau cầm cập dù liên tiếp cuốc mệt bở hơi tai. Vì vậy, bây giờ hàng đêm cơ thể tôi cứ ê ẩm như bị ai cầm cây đánh vào người” - ông Có than thở.
Dù kiếm được khoản tiền khá lớn sau buổi ngụp lặn dưới lòng sông, nhưng sau một thời gian anh Hải vẫn nhất quyết bỏ nghề chuyển sang thu mua để bán lại kiếm lời.
“Cái nghề này nó bạc như con nước chú à. Chỉ có những người tuổi đời từ 17-30 mới đủ sức ngụp lặn chứ gần 40 như tôi phải chấp nhận “lên bờ” kẻo có ngày chết mất xác. Suốt ngày ngụp lặn đào bới, bao nhiêu chất thải xả xuống sông đều nhiễm vào người làm sao không bị bệnh. Thôi đành tằn tiện chi tiêu, chứ nếu cứ đeo bám lấy nghề đến lúc ngã bệnh sợ chẳng đủ tiền thuốc thang chữa trị” - anh Hải tâm sự.
Bà Nguyễn Thị Cơ, người có gần 10 năm thu mua trùn nước lợ, cho biết: “Trùn tươi sau khi thu mua được rửa sạch, lộn ruột, phơi khô để nhập cho những tiệm thuốc bắc, nhà hàng, quán phở, bún, lẩu ở cả trong Nam, ngoài Bắc và xuất khẩu ra nước ngoài. Trùn được dùng để ngâm rượu, nấu cháo và chế biến món gỏi… với giá trị dinh dưỡng rất cao.
Trùn nước có thể ngâm rượu có tác dụng bồi dưỡng cơ thể, chữa trị đau nhức và đem lại sung mãn cho phái mày râu trong chuyện ấy”. Nhiều người kháo nhau, chỉ cần dăm bảy lạng trùn nấu cháo hay chế biến món gỏi, sau khi ăn xong bà xã sẽ “vui hết biết”. Dù kháo nhau công dụng thần kỳ như vậy, nhưng hầu hết người dân ở đây chưa biết mùi vị của loài thủy sinh đặc sản này.
“Mỗi ký trùn tươi khi chế biến chẳng được là bao nên nhịn miệng để bán kiếm tiền lo cho gia đình. Mỗi ngày thu mua hàng trăm ký rồi chế biến bán lại kiếm lời chứ mấy ai dám đụng đến món ấy” - anh Hải nói.
Chiều trên sông Thoa, dòng nước xanh thẳm với những bóng người thoắt ẩn hiện ngụp lặn đào trùn nước. Và trong thời khắc ấy, có những thực khách đang thư thái thưởng thức bát cháo nóng hổi, đĩa gỏi ngọt lành được chế biến từ loài thủy sinh mà những người “trốn đời” dưới đáy sông đang mải kiếm tìm.
