(ĐTTCO) - Hoa sen hồng hay sen vàng rực rỡ sắc màu, nhưng không hiểu sao từ thuở bé tôi lại rất thích hoa sen trắng. Có những chiều câu cá bên bờ ao, tôi ngồi chờ từng cánh sen bung nở mà quên cơn mưa rào ập đến. Khi xa quê vào TPHCM học đại học, nhiều đêm tôi mơ thấy sen trắng bung nở cùng với hình ảnh thiếu nữ đẹp như tiên bay ra từ đóa sen.
So với sen hồng hay sen vàng, hoa sen trắng trông bình dị, tao nhã, thuần khiết hơn và cũng tôn nghiêm hơn, nhất là khi hình ảnh thiếu nữ bất ngờ xuất hiện bên sen trắng giữa khói sương mơ hồ sóng nước tạo nên không gian huyền bí và siêu thoát. Sen trắng đẹp như trinh nữ. Sen trắng vươn lên tỏa hương giữa bùn lầy kỳ diệu như thôn nữ biết thoát khỏi số phận nghèo hèn sau lũy tre làng để bước tới con đường ánh sáng hy vọng tương lai.
Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn
Những câu ca dao đầy ý vị ấy đã thuộc nằm lòng người Việt. Từ thuở ấu thơ, tôi cùng lũ trẻ làng cũng hay đọc vang bài ca ấy mỗi khi đứng trước ao, đầm, bàu hay hồ nước, dù ở đó không chỉ có sen mà còn nhiều loại cây khác như bông súng, lục bình, rau muống… Lúc đó, chúng tôi đọc vang vì thấy thích, thấy bài ca viết trúng viết hay về sen, chứ chưa hiểu hết ý nghĩa sâu xa của “Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn” như người lớn giảng giải sau này.
Cũng từ thuở bé, tôi được nghe bà ngoại kể câu chuyện kỳ ảo về loài sen trắng. Một gia đình nông dân nọ sinh hạ cô con gái đẹp như tiên, vừa lớn lên được nhiều chàng trai dạm hỏi, muốn cưới cô về. Trong làng có một gã phú nông già nua dê cụ và gian ác cũng muốn ép lấy cô làm vợ lẽ. Bị thôn nữ cự tuyệt, gã phú nông đã tìm mọi mánh lới để gây tai họa cho cô và gia đình nhằm cướp cho được người đẹp. Quá uất ức, vào một đêm trăng, cô gái đã lặng lẽ đi về phía núi trong tuyệt vọng đớn đau và gieo mình xuống đầm nước tự vẫn. Từ đó dưới đầm mọc lên loài sen trắng rất đẹp, dân làng cho rằng hồn thiêng thôn nữ trinh nguyên đã hóa kiếp thành loài hoa thanh sạch… Bà ngoại tôi đã mất từ lâu. Tôi cũng xa quê phiêu bạt mấy mươi năm. Nhưng bài ca dao và câu chuyện kỳ ảo của bà ngoại về loài sen trắng vẫn luôn hiện diện trong tôi, đẹp và buồn thanh khiết như loài hoa vươn lên từ bùn.
 |
Ảnh Sen trắng của nghệ sĩ nhiếp ảnh Dương Quốc Định. |
Vốn được tôn vinh là biểu tượng cao quý và linh thiêng, từ xa xưa hoa sen đã được Phật giáo chọn làm Phật đài. Sen còn được xem là loài hoa duy nhất hội tụ đầy đủ ý nghĩa về âm dương ngũ hành và nhân sinh, tiêu biểu cho sức sống trường tồn mãnh liệt của dân tộc Việt. Đó cũng là lý do hoa sen được bầu chọn làm quốc hoa, sau cuộc “đua tranh” sôi động trên các diễn đàn giữa nhiều loài hoa tiêu biểu khác như hoa mai, đào, lúa, tre, cau… Cây sen từ rễ đến hoa cũng trở thành đối tượng nghiên cứu thường trực của Đông y khi được phân loại thành 8 vị thuốc: ngó sen là vị liên ngẫu, thân sen vị liên chi, lá sen vị liên diệc, hoa sen vị liên hoa, tua sen vị liên tu, đài sen vị liên phòng, hạt sen vị liên nhục, giữa hạt sen vị liên tâm. Đồng thời, sen cũng là nguyên liệu quý cho nghệ thuật ẩm thực, chế biến nhiều món ăn vừa giản dị vừa cao cấp, ngon bổ cho sức khỏe.
Ngoài văn học, từ lâu hoa sen còn đi vào tác phẩm của nhiều bộ môn văn hóa nghệ thuật khác. Có những công trình kiến trúc đã lấy hoa sen làm nguồn cảm hứng để thiết kế, trang trí. Hoa sen cũng góp phần làm nên tên tuổi cho những danh họa như Tô Ngọc Vân, Nguyễn Sáng, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Tư Nghiêm, Bùi Xuân Phái, Lương Xuân Nhị… cùng nhiều họa sĩ tài năng các thế hệ sau này. Đặc biệt hoa sen trở thành đối tượng luôn được các nghệ sĩ nhiếp ảnh săn đón, từ những bậc tiền bối như Võ An Ninh, Phạm Văn Mùi, Vũ Cao Đàm, Đinh Đăng Định, Nguyễn Mạnh Đan cho đến nhiều nhà nhiếp ảnh trẻ đương đại, tiêu biểu là Dương Quốc Định. Nổi tiếng về nghệ thuật ảnh nude nhưng Dương Quốc Định còn có bộ sưu tập ảnh về hoa rất độc đáo, trong đó có hoa sen, đặc biệt là sen trắng. Qua góc nhìn của người nghệ sĩ tài hoa, loài sen trắng hiện lên với vẻ đẹp thanh sạch, cao quý, kiêu sa từ thân, lá đến cánh, đài, nhụy hoa dù vẫn gắn mình với đầm hồ.
Bức ảnh thiếu nữ bên sen trắng của nghệ sĩ Dương Quốc Định giúp tôi liên tưởng câu chuyện kỳ ảo ngày xưa bà ngoại kể. Cô thôn nữ xinh đẹp quyến rũ như tiên ấy dường như đang hiện diện ở đây, trước mắt tôi đêm nay, trong không gian ảo mờ hư thực đến “lạnh” người. Cái ác của gã phú nông đê hèn đã biến mất. Cái thiện cái đẹp tưởng chừng chôn sâu đáy bùn cùng số phận thôn nữ bất hạnh, nhưng vẫn tồn tại, vẫn lên tiếng trong tâm thức mỗi người và thăng hoa trong tâm hồn người nghệ sĩ. Không cần trực diện trước đầm sen hay bình hoa sen, chỉ cần ngắm các bức ảnh nghệ thuật sen trắng lung linh và trắc ẩn này, tôi tin những tâm hồn đồng điệu cũng sẽ tìm được sự thư thái thanh tịnh cho mình giữa nhịp sống còn không ít tù đọng “hôi tanh mùi bùn”. Điều đó cũng có nghĩa sen trắng thêm lần được tôn vinh.
