Trong bối cảnh kinh tế chưa có dấu hiệu phục hồi tích cực, mọi lĩnh vực đều có những lời lẽ phân bua nghe chừng hữu lý cho sự manh mún và rời rạc. Văn hóa cũng bị chi phối bởi tài chính, nhưng sự hụt hẫng thẩm mỹ hoặc sự bấn loạn giá trị không thể đổ lỗi bởi túng thiếu áo cơm.
Hí trường nửa Tây, nửa ta
Văn hóa thập niên thứ hai của thế kỷ 21 mang yếu tố tương tác cộng đồng. Văn hóa đại chúng được hình thành bởi đám đông và bị quyết định bởi đám đông. Truyền hình và internet không thể thoái thác sứ mệnh dẫn dắt thị hiếu công chúng. Thế nhưng, những chương trình tương tác xuất hiện nhan nhản trên màn ảnh nhỏ chỉ để cổ súy cho giới trẻ hát ca nhảy múa như "Vietnam Idol", "Giọng hát Việt", "Bước nhảy Hoàn vũ", "Cặp đôi hoàn hảo", "Thử thách cùng bước nhảy"... có nên khuyến khích?
Đáng nghĩ hơn, những trò chơi kích cầu "từ vô danh trở thành người hùng" ấy có phải do chúng ta sáng tạo ra đâu, chúng ta mua bản quyền, bắt chước thiên hạ và dĩ nhiên bộc lộ sự lúng túng của những kẻ nghiệp dư ở cả ban giám khảo, lẫn thí sinh.
 |
Thí sinh trình diễn tại "Thử thách cùng bước nhảy". Ảnh chỉ mang tính chất minh họa |
Không hẳn cực đoan cũng không hề bi quan, nhưng thử hỏi vì sao những chương trình tung hô thần tượng được Việt hóa một cách ồn ào kia sau vài phút giây hoan hỉ, lập tức những ai băn khoăn cho tương lai phải chột dạ? Những game show ăn khách nhất thế giới đều xuất phát từ những nước phát triển, trở thành khập khiễng khi đặt vào bối cảnh Việt Nam.
Cho nên, nhắm mắt chạy theo giá trị phương Tây để phủ sóng truyền hình Việt là điều cần cân nhắc một cách nghiêm túc. Không thể đặt lợi ích của một nhóm người nào đó lên vị trí độc tôn. Biên bản thỏa thuận phát sóng các chương trình giải trí mua bản quyền nước ngoài không thể chỉ là cam kết giữa đài truyền hình và cá
c công ty tổ chức sự kiện hoặc đơn vị quảng cáo, mà phải tính thêm vào cái được, cái mất của cả cộng đồng. Mặt khác, những kênh truyền hình được xây dựng bằng tiền đóng thuế của người dân không thể dễ dãi ưu tiên "giờ vàng" cho những chương trình giải trí nửa Tây nửa ta.
Không ai cấm cản, nhưng muốn phát sóng hãy đưa lên những kênh đã được xã hội hóa. Bởi lẽ, những kênh truyền hình nhiều người xem và nhiều người kỳ vọng đang từng ngày động viên sức sống Việt và tinh thần Việt như VTV1, VTV3 của Đài truyền hình Việt Nam, hoặc HTV7, HTV9 của Đài truyền hình TPHCM, nếu tiếp tục hào hứng với hí trường lộng lẫy son phấn và nức nở hò reo ấy sẽ đồng nghĩa với thái độ xem thường, lãng phí tiền đóng thuế của người dân.
Vòng xoáy danh lợi
Đặc trưng của văn hóa đại chúng là kiến thiết thần tượng một cách nhanh chóng. Thần tượng được suy tôn từ đám đông và thần tượng quay lại chi phối đám đông.
Ở đây cần nhìn nhận thần tượng dưới 2 góc độ: thần tượng thanh danh và thần tượng động cơ. Bất kỳ người nổi tiếng ở ngành nghề nào cũng trở thành thần tượng thanh danh trong mắt giới trẻ, nhưng chỉ là rung động chốc lát. Giới trẻ lấy thước đo vật chất để tìm đến thần tượng động cơ.
Trong thời đại lên ngôi của đồng tiền, không có người lỗi lạc nào có hoàn cảnh nghèo túng được giới trẻ lấy làm thần tượng. Giới trẻ cuồng mộ thần tượng để mong muốn mãnh liệt có được cuộc sống sung túc như họ, hoặc lấy cuộc sống giàu sang của họ mà mơ ước âm thầm cho riêng mình.
Vì sao một nghệ sĩ dương cầm tài ba hoặc một nghệ sĩ thổi sáo cự phách ít được thần tượng? Rất đơn giản, vì họ thu nhập thấp. Giới trẻ hâm mộ ca sĩ ngôi sao, vì ngoài hào quang trên sân khấu, họ có xe hơi đắt tiền, biệt thự lộng lẫy.
Phải có tiền tỷ mới mong nổi tiếng trong giới showbiz. Nếu không có tiền to thì chơi.. thủ đoạn nhỏ, tức tìm cách gây sốc. Hạ sách là... lộ hàng. Nam lộ hàng kiểu nam, nữ lộ hàng kiểu nữ, vô tình thì tuột áo trên sàn diễn, cố tình thì khỏa thân nhân danh bảo vệ môi trường, không rõ vô hình hay cố tình thì... gửi nhầm ảnh nóng đến các trang báo mạng.
Thượng sách là úp mở những chuyện nửa hư nửa thực. Không phải ngẫu nhiên trước khi bấm máy bộ phim mới, đạo diễn A bỗng dưng mất trộm. Không phải ngẫu nhiên trước khi phát hành album mới ca sĩ C bị tố cáo phụ tình hoặc dính nghi án đánh ghen. Trong khi đó, chiêu trò dành cho “nghệ sĩ” đã có chút ít của cải là phải khoe khoang. Đầu tiên là khoe phương tiện, nếu người mẫu T khoe xe Audi giá 4 tỷ đồng, thì ca sĩ P khoe xe Mercedec giá 6 tỷ đồng. Nếu ca sĩ M khoe căn hộ siêu cấp, thì diễn viên D phải khoe du thuyền siêu đẳng…
Muốn bớt cỏ dại, chỉ có cách chăm chút hoa thơm. Nguyên lý ấy khi nào được thực hiện thì chưa biết, nhưng các loại giải thưởng và danh hiệu đang ngày càng khiến những nghệ sĩ tâm huyết ngao ngán. Thật đáng giật mình, khi tại một cuộc hội thảo, nhiều nghệ sĩ đau đớn kêu ca phải mất hàng chục năm để làm hồ sơ xin phong tặng Nghệ sĩ Ưu tú mà vài nhà quản lý văn hóa tham dự vẫn dửng dưng không phản ứng gì. Tất cả chỉ tại ông Nguyễn Trãi viết "hoa thường hay héo, cỏ thường tươi" mà người Việt thế kỷ 21 ngẫm nghĩ thêm đau lòng.
TPHCM, xuân 2013
