Phục vụ chính trị!
(ĐTTCO) - Sau khi tách khỏi hệ thống xã hội chủ nghĩa Đông Âu, Ba Lan liên tục cải thiện trong bảng xếp hạng minh bạch toàn cầu. Tuy nhiên, một bê bối lớn đã diễn ra ở cơ quan chống tham nhũng quốc gia vào năm 2007, đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh của đất nước này.
Bẫy tham nhũng
Năm 2007, những người đứng đầu cơ quan chống tham nhũng của Ba Lan đã cố tình gài bẫy đối thủ chính trị tội tham nhũng, tuy nhiên âm mưu bị vỡ lở dẫn đến việc Ba Lan phải giải tán chính phủ, giải tán quốc hội. Lúc đó, Chính phủ Ba Lan là liên minh giữa đảng Luật pháp và Công lý (PiS) cùng 2 đảng Tự Phòng vệ (SD) và Liên minh Các gia đình Ba Lan (LPF). Tuy nhiên, PiS muốn bác bỏ vai trò của SD nên đã giăng bẫy để hạ bệ Chủ tịch SD là Andrzej Lepper, khi đó đang là Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp. Để thực hiện điều này, PiS dùng Cục Phòng chống tham nhũng trung ương (CBA) giăng một cái bẫy. Theo kịch bản của Mariusz Kaminski, Phó Chủ tịch PiS và là Cục trưởng CBA, người của CBA đã liên hệ với Ryba và Kryszyński - 2 quan chức thân cận của Lepper - trong vai những doanh nhân Thụy Sĩ, đút lót cho họ với yêu cầu chuyển một khu vực đất nông nghiệp ở Muntowo thành đất xây dựng. Ryba và Kryszyński đã sụp bẫy.
3 ngày sau khi Ryba và Kryszyński bị bắt, ông Lepper bị sa thải khỏi vị trí Phó Thủ tướng. Tuy nhiên, thông tin về kế hoạch giăng bẫy để hạ bệ đối thủ chính trị của CBA bị Bộ trưởng Nội vụ Janusz Kaczmarek tiết lộ. Mọi chuyện vỡ lở, chính phủ, quốc hội bị giải tán và tiến hành bầu cử lại. Còn ông Kaminski vào tháng 3-2015 đã bị một tòa án quận ở Warsaw tuyên án 3 năm tù giam và 10 năm không được nắm các vị trí công chức. Tuyên bố của tòa án viết: "Cựu lãnh đạo CBA, Mariusz Kaminski, đã bị buộc tội lạm dụng quyền hạn của mình trong khi điều hành CBA trong vụ bê bối đất đai năm 2007”. Ngoài ông Kaminski, cựu Phó Cục trưởng CBA là Matthias Wasik cũng bị kết án 3 năm tù giam. Các giám đốc hoạt động Grzegorz Postek và Krzysztof Brendel bị kết án 2 năm rưỡi tù giam.
Tuy nhiên, vào tháng 11 cùng năm, Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda đã đặc xá cho Kaminski cùng 3 cấp dưới của ông trong vụ án. Theo Hiến pháp Ba Lan tổng thống có quyền làm điều đó. Dù việc đặc xá không có nghĩa Kaminski không có tội, hay phản bác phán quyết của tòa án, nhưng đây là động thái chưa từng có trước đây và gây nhiều tranh cãi, đặc biệt khi Tổng thống Dada vốn xuất thân từ PiS và thủ tướng hiện tại cũng thuộc PiS. Sławomir Neumann, Chủ tịch đảng đối lập Nền tảng Công dân (PO), nói: “Quyết định của Andrzej Duda hủy hoại hệ thống pháp luật chúng ta đã xây dựng nhiều năm qua. Các bộ trưởng trong chính phủ PiS nay có thể tự tung tự tác, ngồi trên pháp luật, vì họ luôn có một cựu đồng chí là Tổng thống Andrzej Duda, người có thể đặc xá cho họ. Điều này là cực kỳ nguy hiểm, nó đe dọa nền tảng pháp luật”.
Điểm đen mua sắm công
Dù bê bối ở CBA đã làm đánh đổ cả chính phủ và quốc hội, nhưng Ba Lan được đánh giá là một đất nước khá minh bạch. Hiện nước này đứng thứ 30/175 nước trong Chỉ số Nhận thức tham nhũng (CPI) của Tổ chức Minh bạch quốc tế (TI). Tuy nhiên, theo Báo cáo chống tham nhũng của Ủy ban châu Âu (EC), tham nhũng vẫn là một vấn nạn cho hoạt động kinh doanh ở Ba Lan hiện nay, dù mức độ tham nhũng đã giảm dần trong những năm qua. “Tham nhũng chính trị là thách thức cho kinh doanh bình đẳng vì các chính trị gia lạm dụng vị trí của họ để trục lợi, đồng thời tệ nạn bao bọc gia đình và người quen vẫn phổ biến. Luật hình sự của Ba Lan gồm các tội danh như hối lộ chủ động và thụ động, hối lộ của các quan chức nước ngoài, tống tiền và rửa tiền. Tuy nhiên, chính phủ không truy tố những tội phạm này một cách hiệu quả, các quan chức tham nhũng không bị trừng phạt. Khu vực thường xảy ra tham nhũng là những dịch vụ công cộng và mua sắm công” - báo cáo viết.
Các doanh nghiệp phải đối mặt với nguy cơ tham nhũng khi giao dịch với các cơ quan tư pháp ở Ba Lan. EC cho biết mức độ tham nhũng trong các tòa án Ba Lan khá cao. Vì vậy, các công ty nước ngoài thường dựa vào một tòa án nước thứ ba hoặc trọng tài nước ngoài để giải quyết các vấn đề pháp lý. Tuy nhiên, cảnh sát ở Ba Lan lại rất được lòng dân. EC cho biết các doanh nghiệp hầu như không cảm nhận được rủi ro tham nhũng khi làm việc với cảnh sát Ba Lan. Chính phủ Ba Lan có cơ chế hữu hiệu để điều tra tham nhũng và lạm dụng trong lực lượng cảnh sát. Vì vậy, hầu hết người dân tin tưởng vào cảnh sát để giải quyết khiếu nại tham nhũng. Các công ty cho rằng cảnh sát rất hiệu quả trong việc bảo vệ doanh nghiệp khỏi tội phạm và thi hành các quy định của pháp luật.
 |
Cục trưởng Cục Phòng chống tham nhũng Ba Lan Mariusz Kaminski |
Ngược lại, các lĩnh vực dịch vụ công cộng của Ba Lan lại có nguy cơ tham nhũng cao cho doanh nghiệp. Đa số doanh nghiệp tin rằng hối lộ và việc sử dụng các mối quan hệ thường là cách dễ nhất để có được dịch vụ công nào đó, trong khi gần 2/10 công ty cho biết đã trả tiền hối lộ để được thực hiện một dịch vụ công. 1/4 người dân tin rằng hối lộ và lạm dụng khá nghiêm trọng trong các cán bộ cấp giấy phép kinh doanh. Trong năm 2014, CBA điều tra 477 vụ tham nhũng, 1/4 trong số đó có liên quan đến các chính quyền địa phương.
Khu vực mua sắm công của Ba Lan là nơi có mức độ tham nhũng cao, trong đó đặc biệt là việc thông đồng đấu thầu. Việc chia nhỏ các đơn hàng mua sắm công cho phép quan chức sử dụng các thủ tục đấu thầu kém minh bạch, tùy ý và không cạnh tranh. Khu vực mua sắm cũng bị tác động bởi cơ chế kiểm soát nội bộ trong đấu thầu công khai yếu, giám sát không hiệu quả tại các công ty nhà nước, tập quán gia đình trị và nạn hối lộ. Các quan chức tham nhũng thường ưu tiên các công ty nhất định đã có đưa hối lộ khi chuẩn bị hồ sơ dự thầu... Đã có nhiều trường hợp tham nhũng trong lĩnh vực này. Thí dụ, CBA bắt giữ một số công chức đã sửa đổi các quy định mua sắm công. Chẳng hạn, CBA đang điều tra người đứng đầu sàn chứng khoán Ba Lan, Paweł Tamborski. CBA cũng đã đột kích vào văn phòng cũ của Tamborski tại Bộ Tài chính, nơi giám sát công cuộc tư nhân hóa ở Ba Lan. Cuộc điều tra liên quan việc tư nhân hóa công ty nhà nước sản xuất hóa chất Ciech SA. Tamborski đang làm Thứ trưởng Bộ Tài chính khi 38% cổ phần trong Ciech được bán cho doanh nhân Jan Kulczyk.
