Nguy cơ biến thể của IS

Chiến tranh du kích
Chấm dứt mô hình “Nhà nước” để thiết lập các thực thể chỉ còn hoạt động thuần túy khủng bố là một chiến lược được IS lựa chọn. Việc chuyển sang hình thức bí mật ngày nay đặt ra một câu hỏi lớn về tương lai của các chiến binh nước ngoài của IS, cũng như khả năng “nhập vào” các chi nhánh đang tồn tại ở nhiều nước như Afghanistan, Libya, Yemen hay Ai Cập.

Trả lời câu hỏi của đài truyền hình CNN, một sĩ quan cao cấp Hoa Kỳ đã thông báo rằng: “Khoảng 50 phần tử người nước ngoài đã bị bắt giữ tại Iraq và Syria từ đầu tháng 11-2017”. Một ước tính đã gây sửng sốt, vì nó quá thấp. Tháng 10-2017, Tướng Joseph Dunford, Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng liên quân Hoa Kỳ, đã tuyên bố rằng không dưới 40.000 chiến binh nước ngoài đến từ 120 nước khác nhau đã gia nhập IS tại Iraq và Syria trong mấy năm gần đây.

Interpol đã xác định được danh tính khoảng 19.000 tên. Tướng Joseph Dunford nói thêm: “Những kẻ còn lại không có khả năng rời khỏi Syria”. 

Al-Qaeda đang chuẩn bị sẵn sàng để hồi sinh ở những khu vực mà IS để lại. Nếu không có biện pháp chính trị hiệu quả và tin cậy tại Iraq và Syria, chúng ta sẽ phải chứng kiến một phiên bản mới của IS chiếm lại các địa phương, từng nơi, từng nơi một.  Báo cáo của Viện nghiên cứu chiến tranh Hoa Kỳ

Thực tế, trái ngược với các tuyên bố của Hoa Kỳ, một số lớn chiến binh Hồi giáo cực đoan đã an toàn thoát khỏi cạm bẫy đang từ từ khép lại xung quanh các thành trì cuối cùng của IS trong năm 2017. Tại Raqqa, “thủ đô” cũ của Nhà nước Hồi giáo ở Syria, từ 200-300 tên đã rút khỏi thành phố chỉ vài ngày trước khi bị chiếm lại hoàn toàn, nhờ vào một thỏa thuận được đàm phán giữa các lực lượng tham chiến. Khoảng chục tên trong số đó đã tới Thổ Nhĩ Kỳ. Theo tập hợp số liệu do chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ công bố, 450 tên tình nghi có quan hệ với IS đã bị bắt tại nước này chỉ trong tháng 10-2017.

Trả lời phỏng vấn bí mật của trang tin Hoa Kỳ Buzzfeed, một số tên chuyên đưa người vượt biên giới giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Syria đã khẳng định luôn luôn có một dòng chảy phần tử IS và gia đình chúng chạy sang Thổ Nhĩ Kỳ suốt năm 2017. Giai đoạn 2013-2016, “tuyến đường Thổ Nhĩ Kỳ” đã đưa hàng chục ngàn phần tử người nước ngoài gia nhập vùng đất của “Vương quốc Hồi giáo”. Nhưng hơn 1 năm nay, “đường ống” này đã chảy ngược lại.

Theo một báo cáo công bố vừa qua của Soufan Group, một tổ chức nghiên cứu tình báo độc lập đặt tại New York, khoảng 5.600 công dân của 30 nước từng tham gia IS đã trở về nhà. Những kẻ quay đầu này, dù với bất cứ động cơ nào, tạo ra thách thức rất lớn đối với lực lượng an ninh của các nước liên quan, dù khả năng chúng tham gia tiến hành các cuộc khủng bố tương đối thấp.

Phần lớn các cuộc tấn công diễn ra gần đây bên ngoài Iraq và Syria do các đối tượng sống tại chỗ, bị kích động từ lời kêu gọi của IS hoặc do tổ chức này điều khiển từ một nơi tại Iraq và Syria tiến hành. Hầu hết trong số này chưa có ngày nào tới địa bàn hoạt động của IS. Từ khi tuyên bố thành lập “Vương quốc Hồi giáo” tháng 6-2014 cho đến tháng 2-2017, theo thống kê của Soufan Group, IS đã thực hiện hoặc kích động thực hiện khoảng 143 vụ khủng bố ở 29 nước, làm 2.000 người thiệt mạng.

Những địa bàn tiềm năng Cuối tháng 5-2017, Marawi, thủ phủ của hòn đảo phía Nam Philippines, đã bị một nhóm Hồi giáo cực đoan tuyên bố trung thành với IS chiếm giữ. Theo thông tin từ nhà chức trách Philippines, gần 1.100 người đã thiệt mạng trong các cuộc giao tranh khốc liệt kéo dài 6 tháng, có ít nhất 80 tên khủng bố nguồn gốc nước ngoài tham gia, trong đó có những tên đến từ Morocco, Nga, Saudi Arabia hay Yemen bên cạnh lực lượng cực đoan tại chỗ. Pawel Wojcik, nhà nghiên cứu các tổ chức Hồi giáo tại châu Á cho biết phần lớn các chiến binh nước ngoài có nguồn gốc từ Malaysia, Indonesia. 

Tại Afghanistan, địa bàn hoạt động của một chi nhánh thuộc IS mà chúng gọi là tỉnh Khorasan. Ông Wojcik cho biết vẫn chưa có cái gọi là làn sóng chiến binh cực đoan đổ tới. Tại nước này, lực lượng khủng bố nước ngoài chủ yếu thuộc các sắc tộc trong khu vực như Uzbek, Tadjik, Turkmen.

Đây không phải là những chiến binh nước ngoài đúng nghĩa đến gia nhập IS tại Syria. Một nguồn tin từ các cơ quan tình báo Afghanistan nói với báo Le Monde rằng sự hiện diện của các phần tử cực đoan đến từ Syria trong đội ngũ khủng bố ở nước này “chưa đáng kể”.

Thực chất, IS không đủ khả năng di chuyển một số lớn chiến binh tới các lãnh thổ khác. Dominique Thomas, học giả tại Trường nghiên cứu cao cấp khoa học xã hội, nhận xét các phần tử khủng bố đang tìm cách rời đi các nơi khác. Sự di chuyển của chúng diễn ra một cách tự phát, không có tổ chức, không có một kế hoạch triển khai nhất định.

Mặc dù các nước phương Tây đã dự trù sự phân tán của lực lượng khủng bố, nhưng mối đe dọa này đối với các nước nằm gần khu vực hai nước Syria-Iraq khá lớn. Nhà báo Iraq, Hassan Hassan, đồng tác giả cuốn sách về IS, cho rằng: “Hiện nay bắt đầu có xu hướng mới là Ai Cập, nơi nhiều chiến binh gốc Libya hoặc Syria đã tới để tìm nơi trú ẩn trong các hoang mạc phía Tây hay trên bán đảo Sinai, tăng cường lực lượng cho các nhóm khủng bố tại địa phương hoặc tạo nên những nhóm mới”. 

Bóng ma al-Qaeda
Đây là lần thứ hai xuất hiện sự lan tỏa chiến binh Hồi giáo cực đoan từ một trung tâm sang các khu vực khác. Trước đó, năm 2001 sau chiến dịch của Hoa Kỳ và phương Tây tấn công Afghanistan trả đũa vụ khủng bố 11-9, hàng trăm thành viên al-Qaeda đã chạy trốn khỏi nước này để tới Pakistan ở phía Đông và Iran qua ngả phía Tây.

Việc các thành phần chỉ huy khủng bố đi khắp nơi, trở về nước đã tạo ra những “biến thể” mới của al-Qaeda: từ một cơ cấu tổ chức theo hình kim tự tháp, tập trung và có lãnh thổ ổn định trong khu vực biên giới Afghanistan-Pakistan, nhóm khủng bố do Bin Laden thành lập đã chuyển thành một mạng lưới đa quốc gia và có cấu trúc hình đám mây theo chiều ngang, với hàng loạt chi nhánh có khả năng huy động lực lượng lớn hơn nhiều so với trước đây. 

Sau khi thành trì của IS tại Iraq-Syria sụp đổ, một trong những chi nhánh IS có thể nắm quyền chỉ huy và đe dọa tấn công châu Âu, theo mô hình của al-Qaeda cách đây mấy năm. Khác với tại Iraq và Syria, nơi lực lượng của IS chiến đấu quyết liệt chống lại các tổ chức Hồi giáo cực đoan khác mà chúng thù địch, có nhiều nhóm khủng bố ở một số nơi khác đã tuyên thệ trung thành với IS, như ở Bắc Phi hay Philippines.

Điều này có thể sẽ giúp những tên chạy khỏi Syria và Iraq tránh khỏi xung đột với các nhóm nổi dậy và tranh thủ được mối liên hệ với các bộ tộc hoặc dân cư bản địa. Ngay cả al-Qaeda cũng không từ chối tàn dư của IS, mặc dù từng bị các thủ lĩnh IS tại Iraq khinh miệt. Al-Qaeda đang theo dõi sát sao sự suy tàn của “căn cứ địa” IS.

Tại Syria, những kẻ trung thành với Bin Laden hy vọng sẽ thu hút được các chiến binh đang mất phương hướng của IS, mặc dù 2 tổ chức này này đang đánh nhau trên thực địa. Có khá đông chỉ huy cấp vừa của IS đã đào ngũ sang al-Qaeda trong 2 năm gần đây, đảo ngược dòng chảy từ mặt trận al-Nursa, một nhánh của al-Qaeda, sang IS khi tổ chức còn đang hùng mạnh trong giai đoạn 2013-2014. Ở nhiều nơi khác, al-Qaeda cũng tìm cách thu phục tàn quân của IS.