Hội nhập AEC: Việt Nam chưa tận dụng lợi thế

(ĐTTCO) - Việc Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới thông qua việc hình thành Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), cũng như ký kết hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, luôn được đánh giá sẽ mở ra cơ hội đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam. Song những kết quả đầu tiên dường như chưa được như kỳ vọng.

Chưa chuẩn bị kỹ càng

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, 10 tháng năm 2016, kim ngạch hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường lớn đều tăng so với cùng kỳ năm 2015. Cụ thể, xuất khẩu vào Hoa Kỳ tăng 15%, EU tăng 7,4%, Trung Quốc tăng 23,9%, Hàn Quốc tăng 29,1%, Nhật Bản tăng 3,4%. Tuy nhiên, xuất khẩu sang thị trường ASEAN lại giảm 7,6% và chỉ đạt tăng trưởng dương ở 3/9 nước thành viên. Đánh giá về nguyên nhân xuất khẩu qua thị trường ASEAN giảm, Bộ Kế hoạch - Đầu tư cho rằng do tính tương đồng trong cơ cấu hàng xuất khẩu và những rào cản phi thương mại, đã khiến hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam gặp khó khăn tại thị trường này. Bên cạnh đó, nếu so với các sản phẩm cùng loại của Thái Lan hay Singapore, nhiều sản phẩm của Việt Nam vẫn chưa cạnh tranh được về giá, đa dạng chủng loại.  

Còn nhớ trong năm 2015, sự kiện AEC được đề cập tại rất nhiều chương trình hội thảo, hội nghị, diễn đàn về những thách thức và cơ hội khi AEC chính thức hình thành vào cuối năm 2015. Cùng thời điểm cuối năm 2015 lại rộ lên các thông tin về nhiều FTA mới chuẩn bị được ký kết, như FTA Việt Nam -EU hay Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP). Cùng với các FTA thế hệ mới này, đã có nhiều kỳ vọng khi gia nhập ngôi nhà chung ASEAN, hàng hóa Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội tăng trưởng xuất khẩu. Song số liệu của 10 tháng qua lại đang cho thấy một bức tranh không được sáng. Dù cần phải có thêm khoảng thời gian nữa để chứng minh AEC tác động như thế nào đến kinh tế và thương mại Việt Nam, nhưng trước hết cần phải tìm câu trả lời cho kết quả không mấy khả quan của xuất khẩu sang thị tường ASEAN.

 Thực tế, trước khi AEC ra đời, các quốc gia như Singapore, Thái Lan, Malaysia… đã lên chiến lược thâm nhập thị trường ASEAN ở nhiều cấp, từ quốc gia đến hiệp hội và doanh nghiệp (DN). Họ xác định một DN dù có thành công tại một thị trường, không có nghĩa có thể thành công tại thị trường khu vực. Vì thế, các nước này đã tìm hiểu rất kỹ về người tiêu dùng mục tiêu tại mỗi quốc gia, kiến thức về nhu cầu địa phương của từng quốc gia, về hành vi và thói quen tiêu dùng, cũng như kiến thức về sự sẵn sàng và tiềm năng lâu dài của từng thị trường cần phát triển. Họ cho rằng việc đưa hàng sang quốc gia khác bán không đơn thuần chỉ là xuất hàng cho đối tác. Quá trình tìm hiểu thị trường, tái cấu trúc sản phẩm, tái định vị thương hiệu nếu cần, và xây dựng chiến lược và kế hoạch từng thương hiệu tại một thị trường là nền tảng thiết yếu để DN nước họ có thể phát triển thành công tại thị trường mới trong khu vực.

Trong khi đó, dường như DN Việt lại chưa có sự chuẩn bị kỹ càng để hội nhập AEC. Và không chỉ các DN, ngay cả các cơ quan quản lý cũng chưa nhận thức đầy đủ, nói đúng ra là chưa lưu tâm đúng mức về những áp lực cạnh tranh trong hội nhập AEC. Theo nhận định của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), AEC mới chỉ đi vào thực thi chưa đầy 1 năm nhưng có vẻ DN Việt đã “ngấm đòn” thất bại. Vì vậy, để gia tăng thị phần hàng hóa Việt tại ASEAN trong thời gian tới, đã đến lúc các DN Việt phải tự tin hơn. Điều quan trọng DN phải biết chọn đúng hướng đi, định vị lại chỗ đứng của mình, nâng cao khả năng cạnh tranh về giá cả và chất lượng, nhất là đối với các thị trường lớn như Indonesia, Malaysia hay Thái Lan…

Thiếu một chiến lược quốc gia

Nhằm hướng tới mục tiêu hội nhập sâu rộng hơn, các nhà lãnh đạo ASEAN đã thông qua Kế hoạch tổng thể xây dựng AEC đến năm 2025. Theo đó, hội nhập sâu hơn vào AEC trong giai đoạn tới sẽ mở ra nhiều cơ hội và thách thức mới cho Việt Nam. Thách thức lớn nhất là sức ép cạnh tranh đến từ việc tự do hóa, mở cửa thị trường. Chính vì vậy để vượt qua thách thức không chỉ cần nỗ lực riêng của DN mà phải có một chiến lược quốc gia. 

Bởi lẽ, DN Việt Nam hầu hết là DNNVV thiếu kiến thức, kỹ năng và cả nguồn lực, nên Chính phủ cần có những chương trình hỗ trợ nhằm nuôi lớn DN để mang họ ra khu vực và thế giới. Đơn cử chính phủ Thái Lan có rất nhiều chương trình để hỗ trợ DNNVV đẩy mạnh xuất khẩu. Theo đó, các công ty hàng đầu của Thái như BJC, SCG… sẽ chung tay cùng Bộ Thương mại Thái Lan tham gia đào tạo và hỗ trợ DNNVV mở rộng xuất khẩu và đầu tư ra nước ngoài. Các thị trường mục tiêu nhắm đến là Campuchia, Lào, Việt Nam và Myanmar. Các DN lớn sẽ giúp DN nhỏ thông qua việc cung cấp thông tin và những đầu mối liên lạc tại mỗi thị trường DN nhỏ nhắm đến. Các DNNVV còn được hỗ trợ giảm miễn thuế, ưu đãi lãi suất… Hay Malaysia được xem là một trong những quốc gia có chiến lược, chương trình cụ thể nhất để tham gia hiệu quả vào AEC.

 Tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 10 vừa qua, Bộ Công Thương cho biết sẽ tăng cường chỉ đạo công tác thông tin thị trường, xúc tiến thương mại, phát triển thị trường xuất khẩu; phổ biến, hướng dẫn, có giải pháp phù hợp hỗ trợ, tạo điều kiện để các DN hoạt động hiệu quả tại các thị trường có FTA; kịp thời thông tin thị trường, sớm phát hiện và có biện pháp vượt qua các rào cản kỹ thuật. Song mọi thứ dường như vẫn rất chung chung, trong khi các DNNVV cần nhiều hơn những chính sách liên kết DN, những chương trình hỗ trợ vốn, những chương trình cụ thể về AEC… Bởi trên thực tế có những DN thậm chí còn chưa hiểu hết AEC ảnh hưởng thế nào đến sự sống còn của chính họ tại thị trường Việt Nam, chưa nói đến việc khai thác thị trường khu vực.

Đừng mải mê những hiệp định lớn

Theo nhiều chuyên gia, sự cạnh tranh đan xen trong - ngoài ASEAN hiện khá mạnh mẽ và phức tạp. Cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam và ASEAN có độ tương đồng rất cao. Do vậy, nếu DN Việt Nam không sớm cải thiện năng lực cạnh tranh, không chỉ thua trên sân chơi chung ASEAN mà còn ở cả sân nhà. Thế nhưng, trong khi AEC đã đi vào triển khai ngày một sâu rộng hơn, chúng ta lại dành quá nhiều lưu tâm cho TPP và FTA với EU - các hiệp định đang chờ phê chuẩn. Thực ra, việc cả cơ quan chức năng và DN sôi sục với FTA Việt Nam - EU hay TPP cũng không phải không có lý do. Bởi nếu 2 hiệp định này được ký kết cơ hội tăng trưởng cho các ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sẽ rất lớn. Và sức hút của các FTA này, đặc biệt là TPP, khiến nhiều nhà đầu tư nước ngoài nhảy vào Việt Nam đổ vốn nhằm đón đầu cơ hội.

DN Việt chưa có sự chuẩn bị kỹ càng để hội nhập AEC.

Còn nhớ khi AEC chuẩn bị được hình thành, Việt Nam đã rất hứng khởi với việc gia nhập sân chơi chung này. Thậm chí, rất nhiều quan điểm cho rằng Việt Nam sẽ được hưởng lợi rất nhiều từ AEC, ít nhất là trên khía cạnh thúc đẩy giao thương. Lý do rất đơn giản, ASEAN là một trong các đối tác thương mại quan trọng hàng đầu và động lực quan trọng giúp nền kinh tế Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng và xuất khẩu trong nhiều năm qua. Các nước thành viên ASEAN hiện là đối tác đứng thứ ba cung cấp hàng hóa cho Việt Nam (chỉ sau Trung Quốc và Hàn Quốc) và là thị trường xuất khẩu lớn thứ tư của Việt Nam (sau Hoa Kỳ, EU và Trung Quốc).

 Ông Vũ Cường, Phó trưởng Phòng Đông Bắc Á (Vụ Châu Á - Thái Bình Dương), cho rằng hàng Việt có rất nhiều tiềm năng ở các mặt hàng chủ lực như dệt may, phân bón, sắt thép, phụ tùng… nên cần hướng các DN tập trung vào việc phát triển thị trường. Đơn cử như ngành hàng dệt may mới chỉ tập trung xuất khẩu sang Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, chưa quan tâm tới thị trường ASEAN. Trong khi đó, thuế suất cho hàng dệt may Việt Nam đã về 0%. Sức ép cạnh tranh của ngành dệt may tại thị trường này cũng không quá cao, do các đối thủ chủ yếu chỉ gia công, chưa có các thương hiệu lớn trên thị trường.

Đã đến lúc phải quan tâm đến những hiệp định đã ký, đặc biệt là AEC để có chiến lược xâm nhập phù hợp. Bởi nếu không, cơ hội tưởng trong tầm tay, lại vụt bay xa.