(ĐTTCO) - Sự có mặt của nhiều tập đoàn (TĐ), tổng công ty (TCT) nhà nước lẫn các doanh nghiệp (DN) công ích trong danh sách cổ phần hóa (CPH) giai đoạn 2017-2020 cho thấy quyết tâm của Chính phủ trong việc cải cách khu vực DN nhà nước (DNNN). Số lượng tuy không lớn nhưng độ phức tạp của các DN này cho thấy để tiến hành CPH DNNN đòi hỏi sự nỗ lực để vượt qua nhiều thách thức.
Vì lợi ích cục bộ?
Quá trình CPH vừa qua chậm và không thực chất. Một số DNNN chuyển đổi sang CTCP khi tỷ lệ bán cổ phần rất nhỏ, hoặc không có NĐT chiến lược thay đổi quản trị DN, hay đối tác mua cổ phần DNNN chính là DNNN khác, tức vẫn là DNNN. Trong khi, điều quan trọng là quản trị DNNN qua việc đổi mới và áp dụng thông lệ quản trị tốt, kỷ cương hành chính, kỷ luật thị trường… Ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại - Công nghiệp Việt Nam |
Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển DN, năm 2016, cả nước đã CPH được 52 DNNN và 3 đơn vị sự nghiệp công lập. Đây là các DN thuộc các Bộ Quốc phòng, Công Thương, Nông nghiệp - Phát triển Nông thôn, Xây dựng, Giao thông - Vận tải; TĐ Công nghiệp cao su, TCT Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước, TCT Lương thực miền Nam và 17 địa phương. Như vậy, từ năm 2011 đến hết năm 2016 cả nước đã CPH 554 DN, lũy kế từ trước đến hết năm 2016 con số này là 4.506 DNNN.
Trong đó có 1 TĐ, 47 TCT và nhiều DNNN hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích cũng được CPH, bước đầu mang lại kết quả khả quan.
Tuy nhiên, đánh giá tổng thể về công tác sắp xếp, đổi mới, tái cơ cấu năm 2016, Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển DN cho rằng so với năm 2015 tiến độ này tiến triển rất chậm: CPH chỉ bằng 21,7%, thoái vốn bằng 30,2%. Một trong những nguyên nhân là không ít cơ chế, chính sách về sắp xếp, đổi mới, tái cơ cấu DNNN chưa được ban hành đúng tiến độ theo chương trình công tác của Chính phủ.
Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa các bộ, ban, ngành trong CPH, hoàn thiện thể chế chưa chặt chẽ, kịp thời; năng lực quản lý điều hành của lãnh đạo DNNN chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn đòi hỏi. Công tác kiểm tra, giám sát, kiểm soát nội bộ, đánh giá đối với DNNN chưa hiệu quả, còn hình thức, chưa minh bạch giữa nhiệm vụ chính trị với nhiệm vụ sản xuất kinh doanh.
Theo đánh giá của Bộ Tài chính, giai đoạn 2011-2015 việc sắp xếp, CPH, tái cơ cấu DNNN đạt được nhiều kết quả quan trọng, như đã giảm mạnh về số lượng DNNN; tập trung hơn vào những ngành, lĩnh vực then chốt; cơ bản thực hiện được vai trò, nhiệm vụ được giao, làm nòng cốt để kinh tế nhà nước định hướng điều tiết, ổn định kinh tế vĩ mô; hiệu quả hoạt động của DNNN sau CPH được nâng lên…
Song nhìn chung tiến độ sắp xếp, đổi mới DNNN còn chậm, Nhà nước vẫn giữ cổ phần chi phối ở nhiều ngành, lĩnh vực không cần nắm giữ 100% vốn hoặc giữ chi phối. Số lượng vốn nhà nước của các TĐ, TCT đã bán ra chỉ chiếm khoảng 8% vốn nhà nước tại các DN; hiệu quả sản xuất, kinh doanh của DNNN còn thấp so với nguồn lực đang nắm giữ. Đặc biệt, lợi ích cục bộ chính là rào cản lớn đối với tiến trình CPH, chưa tạo được động lực thực sự để đẩy mạnh CPH, thoái vốn.
Liệu có thay đổi?
Việc bán cổ phần không nhất thiết bán hết ngay theo tỷ lệ quy định mà bán dần dần để tạo thanh khoản. Thí dụ, quy định tỷ lệ nắm giữ tại DN là 50% nhưng nếu bán cổ phần chỉ đạt 35%, DN khi niêm yết số cổ phần còn lại có thể bán được ngay. Bởi lẽ mục tiêu của Chính phủ không phải là bán được ngay khi CPH mà là sau đó lên niêm yết bán sẽ hiệu quả hơn và đến năm 2020 đưa về tỷ lệ nắm giữ theo quy định. Ông Đặng Quyết Tiến, Phó Cục trưởng Cục Tài chính DN (Bộ Tài chính) |
Cuối năm 2016, Thủ tướng đã ban hành Quyết định 58/2016/QĐ-TTg về tiêu chí phân loại DNNN, DN có vốn nhà nước và danh mục DNNN thực hiện sắp xếp giai đoạn 2016-2020, kèm theo danh sách và chủ trương, lộ trình thoái vốn. Quyết định này thay thế cho Quyết định 37/2014 về nội dung này.
Danh sách lần này gồm 103 DN có tỷ lệ nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ; 4 DNNN CPH nhà nước nắm giữ trên 65% vốn điều lệ; 27 DN CPH nhà nước nắm giữ trên 50% đến dưới 65% vốn điều lệ; 106 DN CPH nhà nước nắm giữ dưới 50% vốn điều lệ.
Ngoại trừ 103 DN đặc thù Nhà nước chủ trương nắm giữ 100% vốn, trong danh sách CPH 137 DN CPH có các DN lớn đáng chú ý như công ty mẹ - TĐ Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, TĐ Bưu chính - Viễn thông Việt Nam, Mobifone, TĐ Hóa chất, TCT Dầu Việt Nam, Công ty TNHH MTV Lọc - Hóa dầu Bình Sơn (BSR); các TCT điện lực Bắc - Trung - Nam, Lương thực miền Bắc và miền Nam, Thuốc lá, Cà phê, Truyền thông đa phương tiện… Còn trong danh sách 106 DN mà Nhà nước nắm giữ dưới 50% vốn điều lệ có rất nhiều đơn vị công ích liên quan đến chiếu sáng, môi trường…
Theo các chuyên gia, việc ban hành tiêu chí, quyết định ngưỡng tỷ lệ nắm giữ của Nhà nước và danh mục cụ thể DN phải CPH là tín hiệu tốt, thể hiện quyết tâm đổi mới khu vực DNNN hướng đến hiệu quả hơn.
Tuy vậy, theo PGS.TS Phạm Thế Anh, Trưởng bộ môn Kinh tế vĩ mô (Đại học Kinh tế Quốc dân), vấn đề nằm ở việc tỷ lệ sở hữu nhà nước vẫn còn quá cao so với mong đợi của thị trường. Nhà đầu tư không bỏ tiền vào DN mà họ không có khả năng chi phối khi tỷ lệ sở hữu của Nhà nước vẫn trên 65%. Vì thế, với quy định mới tại Quyết định 58 những DN thoái vốn sẽ hấp dẫn hơn khi nhiều lĩnh vực, nhà nước sẽ chỉ còn nắm giữ dưới 50% vốn điều lệ.
Để đẩy mạnh công tác sắp xếp, đổi mới DNNN giai đoạn 2016-2020, Thủ tướng vừa ban hành chỉ thị yêu cầu Bộ Tài chính trong quý I-2017 trình Chính phủ ban hành nghị định thay thế Nghị định 59/2011/NĐ-CP về chuyển DNNN thành CTCP.
Trong đó, quy định nâng cao chất lượng và trách nhiệm của tổ chức tư vấn trong việc xác định vốn, tài sản nhà nước tại DN để CPH, thoái vốn; việc thuê tư vấn quốc tế xác định giá trị DN và bán cổ phần nhà nước tại DN trên thị trường quốc tế; có cơ chế thu hút nhà đầu tư (NĐT) chiến lược, bổ sung tiêu chí gắn với trách nhiệm và chế tài bảo đảm thực hiện cam kết đối với cổ đông chiến lược; nghiên cứu, xây dựng quy định về thuê đất tại các vị trí có lợi thế kinh doanh nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tăng thu cho ngân sách nhà nước.
Theo các chuyên gia, dự thảo nghị định điều chỉnh về bán cổ phần cho NĐT chiến lược quy định rõ trách nhiệm bồi thường khi vi phạm các cam kết của NĐT chiến lược phải được thể hiện trong cam kết bằng văn bản của người có thẩm quyền; điều chỉnh việc bán cổ phần cho nhà NĐT chiến lược thực hiện sau cuộc bán đấu giá công khai bỏ hình thức bán thỏa thuận trước; thay đổi thời gian hạn chế chuyển nhượng cổ phần của NĐT chiến lược là 3 năm (thay cho 5 năm) để phù hợp với quy định của Luật DN (xác định như cổ đông sáng lập). Điểm đáng lưu ý trong đó là phương thức bán cổ phần lần đầu.
Ngoài 3 phương thức bán cổ phần hiện hành (đấu giá công khai, bảo lãnh phát hành, thỏa thuận trực tiếp), dự thảo bổ sung thêm phương pháp dựng sổ (book building). Đây là phương pháp tạo lập, tiếp nhận và ghi lại cầu cổ phiếu của NĐT, tổ chức phát hành sẽ thực hiện chào bán ra công chúng thông qua bảo lãnh phát hành. Theo đó, tổ chức bảo lãnh phát hành phối hợp với tổ chức phát hành xác định khoảng giá dự kiến và dựa vào nhu cầu của thị trường trên cơ sở dựng sổ lệnh về nhu cầu NĐT để xác định mức giá cuối cùng.
 |
Nhà máy Lọc hóa dầu Bình Sơn cho đến nay vẫn chưa có tín hiệu CPH. |
Xử lý nghiêm việc chấp hành
Năm 2005, TCT Viễn thông Mobifone đã được chỉ đạo CPH và trở thành tâm điểm để NĐT săn đón. Đã nhiều lần Mobifone tạo cảm giác cho NĐT họ sắp sửa tiến hành IPO, song đến nay đợt IPO DN này vẫn chưa diễn ra. Và trong Quyết định 58, Mobifone vẫn tiếp tục có mặt trong kế hoạch CPH giai đoạn 2016-2020. CPH do có nhiều tài sản đất đai nên việc xử lý tài chính, xác định giá trị DN tốn nhiều thời gian và khá phức tạp.
Ngoài lý do khó xác định giá trị DN, quá trình CPH thời gian qua của nhiều bộ, ngành, địa phương chậm còn có nguyên nhân do tư tưởng về CPH chưa thông, dẫn đến việc vẫn muốn Nhà nước nắm giữ cổ phần lớn. Thí dụ, có DN thuộc TĐ Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV), theo yêu cầu, TKV chỉ còn nắm giữ dưới 51% nhưng TĐ này vẫn xin giữ lại 65%.
Đặc biệt việc Bộ Xây dựng hồi cuối năm 2015 đã xin Thủ tướng cho giữ lại 6 TCT đã CPH thay vì phải chuyển về TCT Đầu tư - Kinh doanh vốn nhà nước, trong khi đây là bộ thực hiện tái cơ cấu DNNN rất chậm. Thậm chí tại cuộc họp mới đây với Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ về phương án sắp xếp DNNN, DN có vốn góp của Nhà nước do Bộ Xây dựng làm đại diện chủ sở hữu giai đoạn 2016-2020, lãnh đạo bộ này vẫn đề xuất giữ cổ phần chi phối 51% đến hết năm 2020 tại 5 TCT. Trong đó có 3 TCT TNHH MTV nằm trong danh sách giữ cổ phần chi phối dưới 51% giai đoạn 2016 -2020.
Tại chỉ thị về đẩy mạnh công tác sắp xếp, đổi mới DNNN giai đoạn 2016-2020, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu xác định trách nhiệm cá nhân trong việc thực hiện sắp xếp, CPH, thoái vốn nhà nước tại DN. Bộ trưởng các bộ quản lý ngành, chủ tịch địa phương, chủ tịch HĐTV TĐ kinh tế chịu trách nhiệm hành chính trước Thủ tướng Chính phủ; xử lý nghiêm lãnh đạo DNNN, người đại diện phần vốn nhà nước tại DN không nghiêm túc thực hiện, hoặc thực hiện không có kết quả sắp xếp, CPH, thoái vốn và nhiệm vụ được giao trong quản lý, điều hành DN; trường hợp thực hiện không đúng quy định, sai mục đích, kém hiệu quả, gây thất thoát, thua lỗ vốn và tài sản của Nhà nước phải bồi thường và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.…
Kỳ vọng, với sự quyết liệt của Chính phủ, việc CPH DNNN sẽ có sự chuyển động mạnh mẽ cả về chất và lượng.
