Trao đổi với báo chí bên lề hội thảo lấy ý kiến nhằm hoàn thiện dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) mới đây tại TPHCM, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trịnh Đình Dũng khẳng định kẽ hở của hệ thống luật, trong đó có Luật Xây dựng (năm 2003) đang khiến đầu tư công kém hiệu quả, lãng phí, thất thoát ngân sách nhà nước và gây bức xúc dư luận.
Thất thoát hàng ngàn tỷ đồng
TPHCM hiện có hàng trăm công trình đầu tư hàng ngàn tỷ đồng, nhưng đưa vào sử dụng không đạt hiệu quả, gây lãng phí rất lớn. Điển hình công trình lãng phí ngân sách nhà nước là dự án Cảng Phú Hữu (phường Phú Hữu, quận 9) do Công ty TNHH MTV Cảng Bến Nghé, trực thuộc Tổng công ty Cơ khí giao thông vận tải Sài Gòn (SAMCO) làm chủ đầu tư.
Công trình khởi công năm 2007 trên tổng diện tích 24ha, có nhiệm vụ thay thế khi di dời cảng Bến Nghé, tiếp nhận tàu có tổng trọng tải 36.000DWT, với 320m cầu cảng và 2 cầu dẫn, mỗi cầu dẫn dài 32m, rộng 15m. Tổng mức đầu tư cảng Phú Hữu (giai đoạn 1) 327 tỷ đồng, trong đó ngân sách TPHCM cho mượn 100 tỷ đồng, vay ưu đãi theo chương trình kích cầu 140 tỷ đồng. Cảng này được Cục Hàng hải Việt Nam công bố là cảng biển quốc tế và đưa vào khai thác từ cuối tháng 7-2010, nhưng không hiệu quả do đường nối vào cảng chưa thông.
10 năm trước, để giúp người dân ổn định cuộc sống do bị di dời (thuộc các quận 1, 6, 8, 11, Bình Tân, Tân Phú, Tân Bình, Phú Nhuận, Bình Thạnh, huyện Bình Chánh), UBND TPHCM giao Ban Quản lý (BQL) Đầu tư xây dựng nâng cấp đô thị TP làm chủ đầu tư, xây dựng khu chung cư tái định cư Vĩnh Lộc B trên diện tích 31ha tại huyện Bình Chánh với tổng mức đầu tư 1.062 tỷ đồng, gồm 45 lô (1.939 căn hộ) và 529 nền.
Năm 2011, khu chung cư này được giao Công ty TNHH MTV Dịch vụ công ích huyện Bình Chánh tiếp quản. Dù được đầu tư quy mô nhưng đến nay chỉ khoảng 200 hộ dân dọn đến ở và cuộc sống gặp rất nhiều khó khăn. Theo phản ánh của người dân, kết nối hạ tầng khu chung cư kém, hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội chưa đáp ứng đồng bộ, công trình mau xuống cấp, cơ hội mưu sinh rất thấp. Thực trạng hoang vắng tại khu tái định cư Vĩnh Lộc B kéo dài nhiều năm đang là nỗi bức xúc của người dân về sự lãng phí.
Lắm kẽ hở
Có thể thấy, cơ chế đầu tư công hiện nay đang có nhiều bất cập, kẽ hở, khiến nhiều công trình đưa vào sử dụng hiệu quả thấp hoặc lãng phí lớn, đồng thời làm gia tăng nguy cơ tham nhũng. “Bên cạnh những đạo luật khác, Luật Xây dựng sau gần 10 năm thực hiện đang bộc lộ nhiều hạn chế. Luật Xây dựng hiện hành chưa phân biệt rõ phương thức, nội dung đầu tư, phạm vi quản lý, trách nhiệm các chủ thể trong quản lý dự án.
Các nguồn vốn khác nhau nhưng phương thức quản lý giống nhau. Nhìn vào luật nhưng không biết chỗ nào quản lý vốn nhà nước, chỗ nào vốn ngoài nhà nước. Bất cập hiện nay là nguồn vốn nhà nước quản lý theo cơ chế ủy quyền: Chính phủ ủy quyền cho địa phương, địa phương ủy quyền chủ đầu tư và BQL dự án. Nguồn vốn ngân sách hầu như được giao cho chủ đầu tư tổ chức thẩm định, thiết kế, chi phí và quyết định. Trong trường hợp không làm được, giao cho một đơn vị tư vấn thực hiện, đã dẫn đến việc thông đồng giữa nhà tư vấn, nhà thầu, làm đội giá công trình lên” - Bộ trưởng Trịnh Đình Dũng nói.
Bên cạnh đó, quá trình phân cấp quản lý chưa phù hợp với năng lực của chủ đầu tư, chưa đề cao vai trò của cơ quan quản lý, thiếu cơ chế kiểm tra, giám sát… là những nguyên nhân dẫn đến thất thoát, sai phạm, lãng phí. Trong khi đó nguồn nhân lực nghiệp vụ mỏng, phân tán, chất lượng, khả năng, kiểm soát vốn rất hạn chế. Nhiều công trình phó mặc cho nhà thầu, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa.
Khâu cấp phép xây dựng và quản lý xây dựng theo giấy phép là nội dung quan trọng, nhưng luật chưa quy định rõ ràng, dẫn đến một số công trình chưa đủ điều kiện vẫn được triển khai. Việc xây dựng kéo dài, không đi theo mục tiêu, không đủ vốn, mặt bằng, không theo thiết kế, dẫn tới công trình bị dở dang, không thể hoàn thiện.
Siết quản lý
Theo Bộ trưởng Trịnh Đình Dũng, việc sửa đổi Luật Xây dựng lần này tập trung nhiều nội dung quan trọng. Trước hết khắc phục tình trạng thiếu kiểm soát của cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt cơ quan chuyên môn về xây dựng trong việc kiểm soát đầu tư xây dựng, từ khâu lập dự án thiết kế, khảo sát, quá trình thi công xây lắp, đưa công trình vào sử dụng. Luật phải phân biệt rõ các nguồn vốn khác nhau, phương thức quản lý phải khác nhau.
Vốn nhà nước cần có sự quản lý chặt chẽ hơn. Các nguồn vốn khác tập trung quản lý việc sử dụng vào công trình có đúng quy hoạch, đảm bảo chất lượng, tác động đến cộng đồng và môi trường... Để làm được, phải tập trung công tác kiểm soát thiết kế cơ sở.
 |
Khu chung cư Vĩnh Lộc B với 1.931 căn hộ nhưng hiện chỉ có 200 hộ đến ở. |
Luật cũng sẽ tập trung vào khâu khảo sát thiết kế kỹ thuật, kiểm soát chi phí xây dựng, nghiệm thu công trình, tổ chức thành lập những BQL chuyên ngành hoặc khu vực. Một BQL có thể quản lý nhiều dự án hoặc một khu vực có nhiều công trình xây dựng với đội ngũ nhân viên đủ năng lực, có trách nhiệm lâu dài. Việc này sẽ khắc phục tình trạng những BQL thành lập theo từng công trình, khi công trình hoàn thành thì giải thể nên không có trách nhiệm đến cùng khi công trình xảy ra sự cố.
Đối với các chủ thể tham gia đầu tư xây dựng, phải tăng cường trách nhiệm gắn với việc nâng cao hiệu quả công trình. Đối với người dân, phải đảm bảo quyền lợi khi mua nhà ở, hoặc sử dụng công trình, trong đó khuyến khích hình thức bảo hiểm công trình để khi công trình hỏng, cần sửa chữa không cần biết ai xây dựng mà bảo hiểm sẽ làm thay.
Tại các khu đô thị đã có quy hoạch chi tiết 1/500, chủ trương của Bộ Xây dựng là cần thiết cấp phép xây dựng nhằm quản lý công trình theo trật tự. Tuy nhiên việc cấp phép xây dựng cần tránh gây phiền hà cho doanh nghiệp và người dân.
