Thủ tục rườm rà
Thời gian qua, quá trình thực hiện nhiều dự án ODA bị kéo dài từ bước lập đề xuất dự án cho đến khi ký kết điều ước quốc tế cụ thể về ODA. Khoảng thời gian này thường mất từ 2 - 3 năm. Do đó, khi dự án đi vào giai đoạn thực hiện thường phải điều chỉnh thiết kế hoặc điều chỉnh lại dự án cho phù hợp với tình hình. Thực tế này đã làm kéo dài thêm thời gian thực hiện dự án, dẫn đến nhiều hệ lụy như chi phí giám sát và quản lý gia tăng, đồng thời tạo thêm gánh nặng cho Chính phủ trong việc chi trả các phí liên quan và phí cam kết.
Đoạn tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên hiện đã ngừng thi công do thiếu kinh phí. Bên cạnh đó, hiện nay TPHCM đang triển khai hàng loạt dự án hỗ trợ kỹ thuật sử dụng nguồn viện trợ không hoàn lại, tuy nhiên, do chưa có những hướng dẫn chính thức từ các bộ ngành, nên thành phố gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định nguồn vốn sử dụng cho từng loại dự án để triển khai thực hiện theo đúng quy định.
Đối với các dự án sử dụng vốn vay ODA hoặc vốn vay ưu đãi, đặc biệt là các dự án xây dựng đường sắt đô thị, thường có một hoặc nhiều nhà tài trợ, quá trình triển khai phải tuân thủ các quy định của luật pháp Việt Nam (Luật Quản lý nợ công, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công và các luật khác có liên quan), vừa phải theo quy định của nhà tài trợ theo điều ước quốc tế được ký kết và chịu sự quản lý, giám sát của cả hai bên.
| Hiện nay, vốn ODA của các nhà tài trợ chủ yếu tập trung cho các lĩnh vực hạ tầng giao thông, môi trường, với tổng vốn đầu tư tương đương hơn 104.000 tỷ đồng. |
Một trong những khó khăn lớn nhất hiện nay trong quá trình triển khai thực hiện các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi trong các lĩnh vực đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật, giao thông là công tác bồi thường giải phóng mặt bằng và di dời công trình hạ tầng kỹ thuật ngầm, nổi.
Mặc dù, ngay từ khi bắt đầu triển khai dự án, chủ đầu tư đã phối hợp cùng các quận huyện và tham vấn đầy đủ khung chính sách bồi thường cho người dân, nhưng quá trình triển khai thực tế công tác bồi thường giải phóng mặt bằng thường kéo dài, làm ảnh hưởng đến tiến độ thi công của nhà thầu. Cộng thêm, hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật như điện, cấp nước, thoát nước, điện thoại, cáp viễn thông… thường chằng chịt, đan xen, nên quá trình thi công có nhiều phát sinh hay sự cố không lường trước được.
Một số gói thầu do vướng công trình ngầm nên buộc phải thay đổi thiết kế so với ban đầu để phù hợp với hiện trạng. Bên cạnh đó, hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật do nhiều cơ quan chuyên ngành quản lý nên công tác bồi thường, di dời mất rất nhiều thời gian, do phải trải qua trình tự thủ tục được quy định bởi cơ quan quản lý chuyên ngành và phải phối hợp với nhiều cơ quan. Chủ đầu tư không chủ động giải quyết được các hoạt động này mà phải phụ thuộc vào các đơn vị quản lý chuyên ngành.
Khó giải ngân
Ngoài những khó khăn vướng mắc trên, nhiều dự án sử dụng vốn ODA hiện nay cũng gặp khó khăn do yêu cầu giải ngân thực tế luôn cao hơn so với kế hoạch vốn đầu tư bằng nguồn ngân sách nhà nước. Nhiều gói thầu có khối lượng đã được nghiệm thu nhưng không thể giải ngân, thanh toán cho các tư vấn và nhà thầu, điều này có thể dẫn đến khiếu kiện của một số nhà thầu nước ngoài.
Đơn cử cho trường hợp này là tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên bị nhà thầu kiện do chậm giải ngân. Bên cạnh đó, công tác giải ngân các gói thầu sử dụng nguồn vốn ODA cấp phát từ ngân sách trung ương cũng gian nan không kém, do kế hoạch vốn ODA được giao không đáp ứng tiến độ giải ngân thực tế kể từ tháng 9-2016 đến năm 2017 và năm 2018 lại không được bố trí nguồn vốn.
Để giải quyết cấp bách khó khăn này, UBND TPHCM đã tạm ứng từ ngân sách thành phố để chi trả cho các nhà thầu, với tổng số tiền là 3.273 tỷ đồng (4 đợt). Ngoài ra, trong quá trình triển khai thực hiện hợp đồng các gói thầu chính gặp rất nhiều khó khăn liên quan như giải phóng mặt bằng, xử lý tình huống trong đấu thầu, điều chỉnh dự án, thẩm quyền thẩm định thiết kế kỹ thuật và dự toán, vướng vật cản trong quá trình thi công ngầm… đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ thi công dẫn đến khiếu nại, khiếu kiện của các nhà thầu về gia hạn bổ sung thời gian thực hiện hợp đồng và bồi thường các chi phí phát sinh.
Nhằm xử lý các khiếu nại, khiếu kiện của các nhà thầu, chủ đầu tư đã nhiều lần phối hợp đơn vị tư vấn chung của dự án và các nhà thầu chính, tổ chức họp, đàm phán nhằm đi đến thỏa thuận. Tuy nhiên, các bên vẫn chưa thống nhất được đối với nhiều khiếu nại hiện có của nhà thầu.
