Mặc dù hàng loạt công trình chậm tiến độ, sai phạm do nhà thầu yếu kém về năng lực đã được điểm tên, nhưng cho đến nay vẫn chưa có một “hàng rào” nào được lập ra để giúp chọn lựa những nhà thầu tốt.
Vàng thau lẫn lộn
Vài năm trở lại đây, sau hàng loạt sự cố trên các công trình giao thông, xây dựng mà nguyên nhân từ phía nhà thầu, vấn đề năng lực nhà thầu, bao gồm cả thầu nội và thầu ngoại “nóng” lên. Theo các chuyên gia, để xảy ra tình trạng lộn xộn, “vàng thau lẫn lộn này” là do Luật Đấu thầu có nhiều lỗ hổng ngay từ khâu tổ chức đấu thầu, lựa chọn nhà thầu.
Nhà nước vẫn chưa có cơ chế rõ ràng để ngăn chặn, loại trừ các nhà thầu yếu kém về năng lực. Đã có trường hợp nhà thầu dù thi công trì trệ, công trình chậm tiến độ hoặc chất lượng có vấn đề tại một dự án này, nhưng ngay sau đó lại được dự thầu và thắng thầu tại một dự án khác. Hiện tượng “thông thầu” hay tạo “hồ sơ đẹp” diễn ra rất phổ biến khiến tình hình càng lộn xộn hơn.
Bên cạnh đó, quy định chỉ chọn đơn vị có giá bỏ thầu rẻ nhất, các gói thầu không được vượt giá cho phép khiến khó chọn được nhà thầu có năng lực thực sự. Không hiếm nhà thầu trong nước có xu hướng bỏ thầu giá thấp do tâm lý, mục tiêu muốn trúng thầu bằng mọi giá để có tiền ứng hợp đồng nhằm xử lý vấn đề tài chính trước mắt cho doanh nghiệp.
Theo ông Dương Văn Cận, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam, năng lực nhiều doanh nghiệp trong nước yếu, vốn ít, bảo hành sau dự án cũng chưa chu toàn. Nhiều nhà thầu nội làm việc không có bài bản, luộm thuộm, mất uy tín. Thậm chí đã có những chuyên gia nước ngoài nhận xét, chỉ cần nhìn công trường là có thể biết ngay nhà thầu Việt đang thi công.
Không chỉ các nhà thầu nội yếu về năng lực, các nhà thầu ngoại cũng có nhiều vấn đề đáng bàn, đặc biệt là nhà thầu Trung Quốc. Chỉ tính riêng trong lĩnh vực giao thông, vài năm trở lại đây, việc các nhà thầu nước ngoài tham gia các dự án giao thông, đặc biệt là các tuyến cao tốc lớn trở nên rất phổ biến.
Tuy nhiên, tại rất nhiều dự án, cả nhà thầu chính và phụ đều không đảm bảo tiến độ do năng lực yếu kém. Nhiều nhà thầu làm ăn bê bối gây nên những vụ tai nạn lao động như vụ sập giàn giáo tại khu đô thị Mỗ Lao, Hà Nội.
Lập hàng rào chọn thầu tốt
Theo TS. Lê Quang Hùng, Cục trưởng Cục Giám định nhà nước về chất lượng công trình xây dựng, Bộ Xây dựng, việc đánh giá năng lực nhà thầu thực tế hiện nay còn nhiều bất cập. Một số doanh nghiệp đã rất bức xúc trước tình trạng “đánh đồng” về năng lực các nhà thầu trên thị trường hiện nay.
Điều này cũng đồng nghĩa với việc không ít doanh nghiệp giỏi mất cơ hội thắng thầu tại những dự án lớn, ngược lại nhiều chủ đầu tư không thể tìm đúng những nhà thầu năng lực tốt mình cần.
 |
Vụ sập giàn giáo khiến 5 người thương vong |
Để giải quyết những tồn tại này, việc phải có những tiêu chí để đánh giá, sắp xếp năng lực nhà thầu đã được đặt ra. Trong dự thảo Nghị định quản lý công trình xây dựng Bộ Xây dựng đang soạn thảo đã có những quy định về việc khuyến khích các tổ chức, cá nhân đăng ký thông tin về năng lực hoạt động xây dựng trên các trang thông tin điện tử do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quản lý, nhằm đảm bảo thông tin được công khai và khách quan.
Một số chuyên gia cũng cho rằng có thể sắp xếp các nhà thầu căn cứ theo dữ liệu nhóm doanh nghiệp, quy mô công việc, loại hình thầu chính, phụ… để từ đó có những đánh giá đúng đắn hàng năm.
Theo Viện Kinh tế xây dựng, Bộ Xây dựng, nên đánh giá sắp xếp nhà thầu theo nhóm doanh nghiệp. Cụ thể, khối doanh nghiệp hoạt động xây lắp hiện chia thành 4 nhóm theo doanh thu hàng năm từ trên 30, 100, 500 và trên 500 tỷ đồng… Đối với doanh nghiệp tư vấn xây dựng chia thành 4 nhóm theo doanh thu; doanh nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng chia theo ngành hàng…
Căn cứ vào danh mục các hoạt động xây dựng đã thực hiện để xác định nhóm doanh nghiệp và so sánh cạnh tranh trong quá trình đấu thầu. Việc phân loại này không cố định, mà được thay đổi hàng năm theo kết quả hoạt động của doanh nghiệp và phải đuợc tiến hành một cách công khai, minh bạch. Như vậy, ngay từ bước nhận thông báo mời thầu, các nhà thầu có thể biết mình có đủ năng lực tham gia gói thầu đó không.
Bên cạnh đó, theo ông Dương Văn Cận, với các nhà thầu ngoại, Nhà nước cần lập các hàng rào về kỹ thuật để lọc những nhà thầu tốt, có năng lực, thay vì cứ bỏ thầu thấp là trúng. “Cần hiểu rằng không bao giờ nhà thầu nước ngoài có uy tín, có năng lực lại chấp nhận giá thấp. Thực tế sự chậm tiến độ của hàng loạt nhà máy nhiệt điện đã cho thấy điều đó” - ông Cận khẳng định.
