Chỉ với cây thiết địch (sáo sắt) trên tay, võ sư Trịnh Như Quân có thể biến hóa vô lường, cao hứng với các tiết tấu, thế tấn…, rồi tung hứng đập vỡ tan đống gạch ngói. Người xem chỉ còn biết trầm trồ thốt lên: “Bái phục”. Đó chính là bài võ sáo bí truyền “Thiết địch thần phong”, còn gọi là “Bóng trăng Phồn Xương” vang bóng một thời trên quê hương thượng võ Bắc Giang. Sản phẩm độc đáo này hình thành từ cuộc khởi nghĩa của những nông dân áo chàm và được lưu truyền hơn 1 thế kỷ qua.
Tinh thần Yên Thế
Nhắc đến các cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp xâm lược đầu thế kỷ 20, không ai có thể quên khởi nghĩa Yên Thế và danh tiếng cụ Hùm thiêng Yên Thế (Hoàng Hoa Thám - linh hồn của cuộc khởi nghĩa), nhưng mấy ai đã may mắn được chứng kiến và thưởng thức một sản phẩm tinh thần đầy chất thơ xen lẫn chất huyền thoại lãng mạn và đầy hào khí của nhà binh nơi trận mạc. Tương truyền đây là bài võ cụ Đề Thám rất say mê và thích thú mỗi khi xem nghĩa quân luyện tập, tiêu giao. Ai từng tận mục sở thị “Bóng trăng Phồn Xương” đều nhận thấy ở đó võ thuật và âm nhạc hòa quyện, hỗ trợ nhau tạo sự biến hóa khôn lường, vừa có thể mê hoặc đối phương bởi tính chất lãng tử và chất thơ, nhưng vô cùng lợi hại, nguy hiểm.
“Bóng trăng Phồn Xương” là bài võ sáo độc đáo vô song. Nét “độc” trước hết là binh khí không phải bằng sáo trúc, mà bằng sắt to và nặng. Khi thể hiện, ngoài những công phu và nội công trong võ thuật, võ sĩ còn phải là một nghệ sĩ thả hồn trong những khúc nhạc du dương, bay bổng, uyển chuyển, huyễn hoặc nhưng toát lên vẻ oai hùng. Nét độc đáo thứ hai, với cây sáo bằng sắt nặng vài kg, dài cả mét, người võ sĩ - nghệ sĩ vẫn có thể vừa thổi hồn cho những làn điệu miên man vừa dùng những chiêu thức chưởng, quyền, cước để chiến đấu. Thứ ba chính là sự huyền bí của võ sáo. Năm 1991, Sở Thể dục Thể thao Hà Bắc (cũ) hay tin vùng Yên Thế có một người tên là Triệu Quốc Úy - truyền nhân cuối cùng của “Bóng trăng Phồn Xương”, còn lưu giữ những bí kíp võ thuật trong cuộc khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của cụ Đề Thám, nên đã cử người lên bái sư để sưu tầm, lưu giữ một giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc. Đến nay dù đã được đem ra giảng dạy trên võ đường nhưng võ sáo vẫn có nguy cơ mai một bởi không mấy võ sinh lĩnh hội được cái “thần” của nó. Người được xem đã luyện thuần thục nhất bài võ này là võ sư Trịnh Như Quân - đã dày công khổ luyện và lĩnh hội “Bóng trăng Phồn Xương” từ cụ Triệu Quốc Úy.
 |
Võ sư Trịnh Như Quân (bên phải) cùng võ sinh biểu diễn "Bóng trăng Phồn Xương". |
Sinh ra trong gia đình có truyền thống nghề võ, thân sinh của võ sư Trịnh Như Quân là võ sư Hiền - người có nhiều tiếng tăm trong giới võ thuật, từng tham gia thi đấu tranh tài và làm trọng tài điều khiển nhiều trận thi đấu tại các cuộc đại hội, tỷ thí võ nghệ trên thế giới… Khi lớn lên ông Quân theo nghiệp võ, làm việc tại Sở Thể dục Thể thao Hà Bắc. Cụ Úy thấy ông Quân nhanh nhẹn, siêng năng tập luyện, lại có căn bản võ thuật nên đã tận tâm truyền đạt, chỉ giáo. Sau nhiều năm tháng dày công rèn luyện môn võ sáo, “Thiết địch thần phong” (sau này đổi tên là “Bóng trăng Phồn Xương”) đã được ông Trịnh Như Quân lĩnh hội hết và đạt đến độ uyên thâm.
Kinh Bắc kỳ nhân
Tháng 8-2008, võ sư Trịnh Như Quân biểu diễn tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh tại Hà Nội và được tặng danh hiệu “Kỳ sáo Kinh Bắc”. Với màn dạo đầu nhẹ nhàng, êm dịu miên man, võ sư Quân biểu diễn một loạt thể loại âm nhạc từ cổ chí kim, từ "Bến xuân" của Văn Cao, đến "Giọt mưa thu" của Đặng Thế Phong, rồi tiếp nối những tình khúc bất hủ của Văn Cao như "Suối Mơ", "Thiên Thai"… bằng một cây sáo trúc nhỏ. Với một cây sáo sắt kỳ dị, võ sư Trịnh Như Quân mơ màng, uyển chuyển với từng tiết tấu trên đôi môi nhưng không làm khuất lấp dáng vẻ oai phong của con nhà võ. Cùng với kiệt tác "Giọt mưa thu" của nhạc sĩ Đặng Thế Phong, Trịnh Như Quân như đang hồi tưởng, mơ màng bay bổng:“Ngoài hiên giọt mua thu thánh thót rơi/ Trời lắng u buồn mây hắt hiu ngừng trôi/ Nghe gió thoảng mơ hồ trong mưa thu/ Ai khóc ai than hờ…”. Với các thế tả xung hữu đột, nhanh nhẹn, uyển chuyển và bất ngờ, đôi mắt mơ màng nhìn vào khoảng không xa xăm vô định, đôi tay lả lướt trên cây kỳ sáo, đôi chân linh hoạt khua nhẹ những thế tấn… Chưa đầy 10 phút 50 thế võ huyền ảo, thực mà như mơ đã được biểu diễn xong, hay cũng có thể hiểu đối phương đã bị hạ gục.
Võ sư Trịnh Như Quân giải thích, bài võ sáo "Bóng trăng Phồn Xương" gồm 6 thế tấn, 13 thuật đặc dị kiếm pháp và 51 chiêu thức cụ thể, chiêu thức cuối cùng là Hợp địch quy nguyên. “Qua tiếng sáo có thể đánh giá được nội công, khí lực của võ sĩ. Để chơi thành thạo “Bóng trăng Phồn Xương”, một võ sư thực thụ phải am hiểu võ thuật, kiếm pháp, biến hóa nhanh nhẹn và sáng tạo trong từng chiêu thức, thế tấn” - võ sư Trịnh Như Quân chia sẻ.
Võ sư Quân không chỉ là người am hiểu võ thuật mà còn là một nghệ sĩ tài tử. Ông say mê võ nghệ và âm nhạc, nên tự chiêm nghiệm và cho ra đời những cây sáo được xếp vào loại có một không hai. “Những người dùng sáo làm vũ khí thường thổi sáo giỏi và có tâm hồn, khí phách của đạo võ” - võ sư Trịnh Như Quân giảng giải. Và để thỏa mãn cả 2 niềm say mê, ông đã tìm đến những lò luyện kim giỏi nhất vùng Bắc Ninh tìm loại thép đặc biệt nung chảy ở hàng nghìn độ để làm sáo. Để có chiếc sáo binh khí vừa ý, võ sư phải bỏ công thêm nhiều tháng rèn rũa, đục lỗ, chỉnh âm… Riêng phần chữ nho khắc trên cây sáo sắt, võ sư Quân đến tận nhà ông Trần Văn Lạng, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Giang - một thầy đồ nho uyên thâm kinh sử, để xin chữ. Hiện tại ông sở hữu nhiều cây sáo đặc dị không đâu có được. Ông đặt tên cây sáo thứ nhất (dài 1m, nặng 2,8kg) là Giọt mưa thu, cây thứ hai (dài 1,3m, nặng 3,8kg) có tên Thiên Thai, cây thứ ba (dài 1,6m, nặng 4kg) có tên Hòn vọng phu, cây thứ tư (dài 1,6m, nặng 4kg) có tên Thích tiêu tương, cây thứ năm (dài 2,1m, nặng 5,1kg) có tên Thăng Long đệ nhất sáo. Với người bình thường, chỉ riêng việc cầm 1 trong 5 cây sáo này đưa lên môi đã thấy quá bất tiện, huống hồ thổi được trọn vẹn bản nhạc có hồn, lại còn múa võ.
